یک هفته پیش از درگذشت علی بن محمد سَمُری در سال٣٢٩ق- آخرين وكيل امام در دوران غيبت صغرى-، حضرت مهدى(ع)در توقیعی خطاب به او از وفات او و آغاز غیبتی طولانی خبر داد و به او امر کرد که جانشینی برای خود انتخاب نکند زيرا دوران غيبت بزرگ آغاز شده و ديگر وكيلي خاص وجود نخواهد داشت و ادعاي مشاهده حضرت همچون مشاهده اي كه وكيلان با آن حضرت داشته اند،تا پيش از ظهور سفيانى و صيحه، دروغ زنى و افتراست١. همچنين در همين نامه آمده است كه اين غيبت هنگامی پایان می‌یابد که بی‌عدالتی جهان را فراگرفته باشد.امام در اين دوران كه ايام غيبت طولانى او خواهد بود وظایف امامت خود را انجام می دهد و همچون خورشيد پشت ابر، نعمت وجودش، براي زمينيان منشأ حيات و زندگى است. وظایف امام فقط به بیان آموزه های دینی و هدایت ظاهری مردم محدود نمی شود كه اگر ديده نشود ديگر، وجودش مفيد فايده نباشد بلكه ديگر وظيفه امام، ولایت و رهبری باطنی و معنوی مردم است که از راه هاي گوناگون آن را به انجام مى رساند.او گرچه از چشم مردم پنهان باشد، از راه باطن بر جان و روح مردم اِشراف دارد و هدایتگری می نمايد.
این غیبت كه از قرن چهارم آغاز شد، همچنان ادامه داشته و امام مهدی(عج) در اين دوران، ارتباط ظاهری با شیعیان ندارد و شخص خاصی را نیز به عنوان نماینده خود تعیین نکرده است. به گزارش شيخ صدوق، بر اساس نامه‌ای که امام به اسحاق بن یعقوب داده اند، شیعیان باید در این دوران در مسائل نوپدید به عالمان و راویان حدیث مراجعه کنند و مردم را با توجه به فرمايشات امامان -كه ميراث علمى آنان است- راهنمايي و هدايت نمايند٢؛به تصریح امام، «آنان (راویان) حجت من بر شمایند و من حجت خدا بر ایشانم»٣. لذا رسالت سنگينى در دوران غيبت كبرى به عهده دارند و بايد از حريم دين و آئين مرزبانى كنند كه اگر چنين نكنند، گمراهان،مجال اضلال مى يابند و شيعيان را از دين خارج مى نمايند.آنان مرزبانان برج و باروهاي اعتقادات مردم اند و بسيار فضيلت دارند اگر اين ماموريت را به خوبى به انجام رسانند٤.گفته می‌شود اگر غیبت کبرىٰ بدون مقدمه آغاز می شد، امکان اثبات وجود حجت خدا بر بندگانش از بین می رفت به همین دلیل دوران هفتادساله غیبت صغرىٰ برای آماده ساختن شیعیان جهت ورود به غیبت کبرىٰ بوده است…
دوران غيبت كبرىٰ، دوران آزمون هاي دشوار و فتنه هاي گوناگون است ؛دوران جولان ظالمان و ستمگران است؛ بر معتقدان به امامت امام مهدی (ع)، بسيار سخت خواهد گذشت و به سبب طولانی شدن دوران غیبت کبرىٰ ،افراد زيادى در امامت آن حضرت دچار تردید خواهند شد. شیخ صدوق در روایتی از امام صادق (ع) نقل می‌کند که غیبت امام دوازدهم (ع) آزمایشی برای شیعیان است، تا آنجا که گفته می‌شود از دنیا رفته یا نابود شده است و یا اینکه (دانسته نیست) در کدام مكان به سر می برد در حالی که چشم های مومنین برای او اشکبار است٥.اما آنان كه از اين آزمون ها سربلند بيرون آيند و منتظر واقعى امام باشند به كسانى تشبيه شده اند كه در كنار پيامبر(ص) در جنگ ها ، مجاهده كرده باشند.امام حسین (ع) فرمود: “حضرت مهدی دارای غیبتی است که گروهی در آن مرتد می شوند و گروهی ثابت قدم می مانند و اظهار خشنودی میکنند.افراد مرتد به آنها می گویند این وعده کی خواهد بود اگر شما راستگو هستید؟ ولی کسی که در زمان غیبت در مقابل اذیت و آزار و تکذیب آنها صبور باشد ، مجاهدی است که با شمشیر در کنار رسول خدا (ص) جهاد کرده است”٦…
بنابر اين در عصر غيبت امام،انتظار فرج يك وظيفه راهبردى است و برترين عبادات شمرده شده و پاداش های متعددی برای آن بيان شده است٧.اين است پاره اى از سخنان معصومين در موضوع انتظار فرج امام مهدى عليه السلام در دوران غيبت :امام زین العابدین (ع): انتظار فرج از جمله بزرگترین اعمال انسان است٨.امام صادق (ع): اگر کسی که منتظر حضرت (مهدی) از دنیا برود و حضرت بعد از او قیام کند اجر او همانند اجر کسی است که زمان او را درک کرده ، پس بکوشید و منتظر باشید ، گوارا باد بر شما ای یاران مورد لطف خدا.امیرالمومنین علی(ع): کسی که مطیع فرمان ما باشد در حظیرة القدس با ما خواهد بود ، و کسی که منتظر امر ما باشد همانند کسی است که در راه خدا به خونش در غلتیده باشد١٠. امام صادق(ع): کسی که مایل است جزو یاران حضرت مهدی (عج) قرار گیرد ، باید منتظر باشد و اعمال و رفتارش با تقوی و اخلاق نیکو توءم گردد١١…
——————-
١.كمال الدين٥١٦/٢؛احتجاج٥٥٥/٢،كشف الغمه٥٣٠/٢. ٢. كمال الدين٤٥٨/٢؛ وسائل الشيعه١٤٠/٢٧ و احتجاج طبرسى. ٣. همان. ٤.بحارالانوار٣/٢-٦ و ٢٢٤/٧ و٢٤٦. ٥. كمال الدين٣٤٧/٢. ٦.بحارالانوار١٣٣/٥١. ٧.خزاز رازی، کفایة الاثر/ ۲۸۰ـ۲۸۱؛کمال الدین٢ /۶۴۴ـ۶۴۷. ٨. یوم الخلاص فی ظل القائم المهدی/٢٣٢. ٩.غیبت نعمانی/٢٠٠. ١٠. بحارالانوار١٢٣/٥٢. ١١. بحارالانوار١٤٠/٥٢.