آرنولد جوزف توین‌بی انگليسى(۱۸۸۹-۱۹۷۵)از سرشناس‌ترين نمايندگان معاصر فلسفه نظري يا جوهري تاريخ به شمار مي‌رود. او كوشيده است تا به كشف قوانين حاكم بر تاريخ بپردازد و كشف قوانين تاريخي را، از طريق يافتن قوانين رشد و تكامل تمدن ها پي گرفته است؛ لذا به بررسي تطبيقي جوامع مختلف تاريخي پرداخته تا به قوانين حاكم بر فرآيند حركتي تمدن ها دست يابد. او با توجه به تركيب ويژگى هاى مذهبى جغرافيائي و تا حدودى سياسى جوامع، واحد مطالعه و پژوهش تاريخي يا حوزه معقول پژوهش تاريخي خود را واحد تمدن در نظر مي‌گيرد و آن را شايسته ترين واحد مطالعه تاريخي معرفي مي نمايد و سپس بيست و شش گونه از تمدن‌هاي مرتبط و نامرتبط با يكديگر را مورد مطالعه تاريخي قرار داده و به چگونگي تولد تمدن‌ها و مراحل رشد، شكوفايي و پويايي آنها توجه كرده و در صدد يافتن قاعده و قانوني براي سير تكوين و پيدايش تمدن ها برآمده است. از نظر توين بى عوامل نژادي يا محيط جغرافيايي عامل اصلي اين سير تكوين و پيدايش نيست بلكه عامل تمدن، موتور اصلى است.
توين‌بي، بر خلاف اکثر مورخان که حوزه مطالعاتي خود را تاريخ ملت ها قرار مى دهند، به تمدن ميپردازد؛ زيرا بر اين باور است که تمدن فرآيند و جريان مشخصي دارد و رويکرد حرکتي آن مبتني بر يک نظم و قاعده معين است. از نظر او تمدن‌ها داراي چرخه حياتي ثابت نيستند، اما رويکرد و روند حرکتي آنها، مشابهتي جدي با همديگر دارد. اين ترجيح تنها يک اتخاذ روشگرايانه نيست، بلكه مبتني بر اين است که روند حرکتي تمدن تحت قاعده است و بر اساس آن ميتوان قانون‌مندي تاريخ را تحليل کرد. هر تمدن در سیر تحول خود چند مرحله را طی می‌کند. اين مراحل را به ترتیب پیدایش، رشد، فروپاشی و اضمحلال می‌نامد.[ او برای هر تمدن چهار مرحله بر می‌شمرد. هر تمدن (اول) به وجود می‌آید، (دوم) به پیش می‌رود و (سوم) توسعه می‌یابد و پس از فراز و فرودهایی وارد مرحلهٔ فروپاشی می‌شود(چهارم). برای درک این فراز و فرودها می‌بایست دو واژهٔ چالش و واکنش را در آثار توین بی به خوبی درک کرد. از نظر او وقتی تمدن بشری در برابر یک تهدید قرار می‌گیرد دچار چالش می‌شود و پاسخی که به آن تهدید می‌دهد، میزان مدنیت خود را نشان مى دهد. هرچقدر توان مدنیت آن تمدن کم باشد نوع پاسخ آن، جامعه را به سمت فروپاشی يا ركود يا ناكارآمدي سوق می‌دهد وحکمرانی را به بوتهٔ فراموشی می‌سپارد و از میان می‌رود.
تمدن هائى كه توين بى به مطالعه آنها پرداخته، عبارتند از:تمدن غرب، دو تمدن ارتدكسي در روسيه و خاور نزديك، تمدن ايراني، تمدن عربي، تمدن هندو، دو تمدن خاور دور، تمدن هلني، تمدن سرياني، تمدن هندي، تمدن چيني، تمدن مينوي، تمدن سومري، تمدن هيتي، تمدن بابلي، تمدن آندي، تمدن مكزيكي، تمدن يولاتك. تمدن مايايي، تمدن مصري به اضافة پنج تمدن ديگر مثل تمدن‌هاي «پلي نزي، اسكيمو، نماديك، عثماني و اسپارت» كه تحرك و پويايي خود را از دست دادند و از حركت ماندند.او در تحليل نظريه قانون‌مندي تاريخ مبتني بر فرآيند تمدني‌اش، و تطبيق اين نظريه در سطح مصداق خارجي آن يعني آينده تمدن غربي گرفتار نوعي تناقض جبرگرايي و اختيارگرايي شده است. گاهى مى گويد جامعه غربي و تمدن غربي، در لبه پرتگاه و سقوط و انحطاط قرار دارد؛ در همان حال مايل نيست نتيجه گيري كند كه اين جامعه محكوم به انهدام و انحطاط تمدني است و مرحله فروپاشي نهايي را مي پيمايد.
از اين رو جبرگرايي نهفته در انديشه او هنگامي كه مي‌كوشد رويكرد علمي را در حوزه بشري به كار گيرد با اصول اختيار گرايانه كه او ادعا مي‌كند هنگام بحث از ماهيت رفتار بشري به آن وفادار است و اينكه با باورهاي مابعدالطبيعي و ديني خود او پيوند دارد، تضاد مي‌يابد. در مباحث پاياني مجلدات آخر کتاب مطالعه تاريخ نوعي دودلي در باب اين تناقض معرفتي در سطح نظريه اش كاملاً نمايان است.ديدگاه او مانند بسياري از فيلسوفان تاريخ غرب، داراي يك وجه جبرگرايانه يا ضرورت گرايانه ميباشد. مفاد نظريه او حاكي از آن است كه روند بلندمدت حوادث و تطورات تاريخي، يا به تعبيري جريان تاريخ، بدون توجه به تلاش‌ها و اقدامات و فعاليت‌هاي افراد بشر، مسير خود را طي خواهد كرد. تاريخ چيزي بيش از آنچه بايد باشد، نيست و هر كاري كه انسان‌ها انجام دهند، در نهايت، نوعي جبر مختوم و ضرورت اجتناب ناپذير بر كل روند تاريخ حاكم است. جلوگيري از حركت تاريخ يا توقف آن، در توان انسان‌ها نيست.آنچه توين‌بي از الگو و مدل چالش – پاسخ يا الگوي پيكار متقابل در زمينه سرانجام غايي و نهايي يك تمدن مي‌گيرد، رسيدن و تأسيس يك دين جهاني است. توين‌بي در كتاب تمدن در بوته آزمايش تا حدودي عقيده خود را تعديل مي‌كند، او به جاي اينكه مذهب را پلي بين طلوع و افول تمدن‌ها بداند، توالي طلوع و افول تمدن ها را نشانه‌اي از رشد مذاهب مي‌شمارد…
