راز و نياز و نجوا و گفتگوى پنهانى و عرض حاجت و شكرانه را مناجات گفته اند ؛ به ويژه كه اين حالات با خداوند كريم باشد و در خلوت و تاريكي شب ها و سحرها انجام گيرد، و دربردارنده إنابه و توبه و روي آوردن به بارگاه حضرت ذوالجلال باشد؛ اين نجواها جلوه هاي زيبائى را مى آفريند كه وصفش در توان هر قلمى نيست!: قلبى مالامال از شوق وصال ، چشمى نمناك از قصور و تقصير، زباني گويا به پوزش و ستايش در خلوت شب و سكوت سحرگهان،خواب را رها كرده و به همسخنى با محبوب جهان پرداخته است: شب خیز که عاشقان به شب راز کنند/گرد در و بام دوست پرواز کنند/ هر جا که دری بود به شب دربندند/ الّا در دوست را که شب باز کنند!…سخن گفتن با خالق عظيم هستى در توان هر زبانى نيست و آداب ها دارد كه از آداب دانان بايد راه و رسم آن را آموخت. آموزگاران مناجات، همان پيشوايان ربانى و فرستادگان الهى اند كه به تعليم او درجات معرفت را طى كرده اند…
پيامبران و پيشوايان حق ، همگى با مناجات، مأنوس و اهل نيايش و نجوا بوده اند.از آدم ابوالبشر تا حجت منتظر نيايش ها و مناجات هائي داشته اند كه همان مناجات ها راهنماي ما در مناجات با حق است.اگر نبود مناجات هاي آنان، سخن گفتن ما با خدا،بسيار ساده و عادي و ابتر مى شد و از بيان شيوا و عرفان والا و ادبيات متعالي، خالى مى گشت. مناجات هاي چهل شبانه موسى(ع)در كوه طور، مناجات هاي داوود(ع)در كتاب زبور؛ مناجات هاي پيامبر اكرم(ص)و نيايش هاي قرآنى،مناجات هاي اميرمومنان(ع)در مسجد كوفه و دعاهاي وارده از ناحيه آن حضرت كه در صحيفه علويه گردآورى شده،دعاي عرفه سيدالشهداء(ع)، مناجات هاي خمس عشر امام سجاد(ع) و ادعيه آن حضرت (صحيفه سجاديه كه زبور آل محمد نام گرفته است)، دعاي گرانسنگ ابوحمزه ثمالي ، مناجات هاي ديگر ائمه تا دعاها و مناجات هاي حضرت بقية الله(ع) در مجموعه صحيفه مهدويه، نمونه هائى از ميراث مناجاتى ماست.
واژه “مناجات”در قرآن بکار نرفته ولی مفهوم و ريشه هاى آن در عباراتى مانند «نجواکم»، «ناجیتم» و «نداءً خفیا»به كار رفته است. دعا و مناجات ،هر دو خواندن و عرض حاجت به خداست و تفاوت آنها به حالت بنده در صحبت با خدا مربوط مى شود و مناجات نوعاً فردي و خصوصى در خلوت و به گونه رازگوئى و نجوا مربوط مى شود ؛ در حاليكه دعا به معناي خواندن و ندا كردن است و مى تواند در جمع و به طور گروهى هم خوانده شود. خداوند در قرآن مناجات هایی را از زبان پیامبران، فرشتگان و بندگان صالح خود که بیشتر با کلمه «ربنا» آغاز شده، بیان کرده است. از مناجات های مشهور پیامبران در قرآن می‌توان به داستان حضور موسی(ع) در کوه طور و مناجات چهل شبانه او با خداوند،مناجات یونس(ع) در تاریکی های دریا و در شکم ماهی با پروردگار خود،مناجات یوسف (ع) با خداوند در تنگناهایی که گرفتار آن شده بود و در زندان، مناجات های ابراهیم(ع) در میانه آزمایشات الهی و مناجات های داوود(ع) در زبوراشاره کرد. آیاتى از سوره آل عمران نیز از جمله مناجات های معروف قرآن از زبان بندگان می باشد.
مناجات هاى پيشوايان نيز همچون دعاهاي آنها،گنجينه هاي بزرگى از معارف الاهى به ويژه معرفة الله است. تأمل در عبارات و مفاهيم هر دو، كليدهائى از شناخت حضرت حق را در قالب اسماء و صفات جمال و جلال و مقام سبوحيت و قدوسيت و تنزيه و تقديس به دست متعمقان در معارف الاهيه مى دهد.اين است كه اين دعاها و مناجات ها مدرسه معرفة الله است و هركس خود را از اين مائده معنوى محروم نمايد و از اين مدرسه چيزي نصيبش نشود، به تمام معناي كلمه محروم مانده است. آشنايي با اين گنجينه و معرفي برگزيده هاي آن و ذكر نكاتى برجسته از معارف مندرج در آنها به راه نشانى اساتيدى كه بهره هائى به ارشادات ائمه عليهم السلام،نصيب شان شده است،هدف اين وجيزه است كه اميد است با عنايات حضرت حق و توجهات حجت حق(عج)، براي خوانندگان،موجب زيادتى در معرفت و ارادت به ساحت قدسي ربّ الارباب گردد. بمنّه و كرمه والحمدلله رب العالمين…