شغل نيز تا اندازه زيادى بر هويت افراد تأثير گزار بوده بلكه شخصيت آنها را به نمايش مى گزارد.كسي كه معلم است ، خود را وقف تعليم ديگران كرده است و همينطور هاديانى كه خود را وظيفه مند هدايت ديگران مى دانند و پزشكانى كه سلامت مردم را عهده دارند.شغل از سوئى يك كسب و كار براى معيشت است و از سوى ديگر خدمت به مردم به شمار مى رود و هركس در قالب خدمتى كه به مردم مى دهد، شخصيت خود را هم نشان مى دهد. درست است كه هركس به شغلى علاقمند است و به قول معروف، هركسي را بهر كارى ساختند/ عشق آن را در دلش انداختند؛ اما فرد مى تواند از بين ده ها شغل، شغلى را انتخاب كند كه فايده بيشترى براى جامعه داشته باشد. براي اين كار ممكن است رشته تحصيلي خود را براي كسب تخصص شغلى، تعيين و پس از فراغت از تحصيل به آن خدمت، همت گمارد.انسان ها، گاهى چنان با شغل خود زندگى مى كنند كه شخصيت شان با آن شغل ، گره مى خورد و اصلاً به آن شناخته مى شوند.گاهى هم اين شخصيت افراد است كه به شغل، هويت و اعتبار مى بخشد.لذا شغل و هويت ارتباط و تعامل دارند.
شغل و كسب و كار، هرچه كه باشد از حيث تأمين معيشت خانواده، به خودى مهم شمرده شده كه اين تلاشگران، مجاهدان راه خدا نام گرفته اند(الكادّ علي عياله كالمجاهد في سبيل الله)١. شرط وصول به اين مقام بزرگ هم آن است كه اين كسب روزي از مسير حلال باشد تا لقمه اي غير حلال بر سفره اي قرار نگيرد كه لقمه حرام آثار خطرناك دنيوي و اخروي براي افراد دارد. اين است كه شناخت كسب و كارهاي حلال و حرام پيش از ورود به كار امري الزامي است زيرا هر نوع درآمدى مجاز و حلال نيست! هم شغل بايد مشروع باشد و هم درآمد ناشي از شغل؛ معيار حلال و حرام ، حاكم بر انتخاب شغل و نوع درامد است؛ بايد اين حدّ و حدود را شناخت.برای آنکه کاسب، به ورطه حرام نغلتد بفرموده حضرت علی (ع)انسان، باید نخست احکام حلال و حرام فقهی را بشناسد سپس اقدام به تأسیس کسب و کاری کند، آن حضرت خطاب به بازرگانان، سه بار كه نشان تأكيد است، فرمود: “الفقه ثم المتجر”١(نخست فقه تجارت را بياموزيد سپس به تجارت بپردازيد).
در فقه ما بعضى كسب و كارها حرام هستند كه عنوان”مكاسب محرمه” دارند و کاسب نباید به آنها آلوده شود زيرا آثار سوء عینی و وضعی مال حرام، فرد و جامعه را دچار آسیب های جدی و جبران ناپذیر می كند.خداوند فرموده است:”اى مومنان! در اموال يكديگر از طريق باطل تصرف نكنيد”٣.كسب و كارهاى حرام مثل:ربا، رشوه، کم فروشی، جعل و کلاه برداری، تبانی در معاملات، غش و تقلب در کالاها و خدمات، احتکار ارزاق عمومی و كالاهاي مورد نياز جامعه برای افزایش قیمت، کم فروشی و دریافت پول برای انجام کارهای حرام و غیر مشروع،دزدی و خیانت، حیف و میل بیت‌المال، خوردن اموال ایتام، اتلاف و تضییع حقوق دیگران و منابع بیت‌المال، درآمد حاصل از قماربازی و یا واسطه‌گری در این امر، دلّالی و نیز خرید و فروش مشروبات الکلی، مواد مخدر، قاچاق کالاها و خدمات، تولید و ساخت ابزار و ادوات و کالاهای یاد شده تجارت نسبت به امور یاد شده، خرید و فروش گوشت خوک و تولید و پرورش آن و دلالی و واسطه‌گری در این امور ،خرید و فروش اعیان نجسه، خرید و فروش آلات قمار و لهو و لعب، کسب درآمد از طریق غناء، کسب و کاری که مستلزم غیبت مسلمانی باشد…
پیامبر (ص)از قول خداوند فرمود: “هر کس باکی نداشته باشد که دینار و درهم را از کجا به دست می آورد، من هم روز قیامت باکی ندارم که او را از کدام در وارد آتش جهنم کنم”٤؛ همچنين فرمود: “هر کس دوست دارد دعایش مستجاب شود، باید آنچه را می خورد و کسب می کند، پاکیزه نماید”٥.مفاسد اقتصادي كه امروز گريبانگير جوامع است،ناشي از همين عدم رعايت احكام الله است. يا آشنا به فقه تجارت و كسب و كار نيستند يا اعتقاد ندارند لذا به حرام مي غلطند و فساد مي آفرينند كه شاهد هستيم.گاهي كسب روزي حلال، آن چنان دشوار مي شود كه بايد با دعا از محضر ربوبي مسئلت نمود تا انسان را نگهدارد كه در اين زمينه دعاهايي وارد شده است٦.امام صادق(ع) داستان آن مرد بنى اسرائيلى را بيان مى فرمايد كه دو درهم حلال را بر دو هزار درهم حلال ترجيح داد و خداوند دو درهم او را بركت داد كه چهل هزار درهم نصيب او شد٧.بايد شغل، سكوى پرش و ارتقاى افراد به مقامات معنوى باشد؛اگر چنين شد، انسان حبيب خدا مى شود و هر ساعت كارى او ساعات عبادت محسوب خواهد شد…
————-
١.الكافى٨٥/٥. ٢.ميزان الحكمه٥٢٠/١. ٣.نساء/٢٩. ٤.بحارالانوار١٠٠/١١ح٤٦. ٥.عدة الداعى/١٣٩. ٦.الكافى٥٥٠/٢:”اللَّهُمَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ الْحَلَالِ الطَّیِّبِ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً بَلَاغاً لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ صَبّاً صَبّاً هَنِیئاً مَرِیئاً مِنْ غَیْرِ کَدٍّ وَ لَا مَنٍّ مِنْ أَحَد” و نيز:اللهم اغننا بحلالك عن حرامك وبطاعتك عن معصيتك وبفضلك عن من سواك. ٧.وسائل الشيعه٤٥٣/٢٥.