کو یک نفر که یاد دل خستگان کند/ یا لا اقل حکایت ما را بیان کند/تب کردم از مرور گناهان بى حدم/ کو آتشی که خجلت ما را نهان کند؟/ما بی سلیقه ایم، تو حاجات ما بخواه/ ورنه گدا مطالبه ی آب و نان کند!/آتش میاورید که اشکم مرا بسوخت/ کار شرار نار تو، اشك روان کند/شب ها مرا برای خودت انتخاب کن/فرصت مده که دیگری ام امتحان کند/محرم نمی شود به مناجات نیمه شب/ هرکس که رو به محفل نامحرمان کند/صبح قیامت از تو، به تو می برم پناه/ آغوش تو مگر که مرا میهمان کند/با آفتاب روز جزا پاک می شود/هر کس که چشم بر کرم آسمان کند…
شاعرانى كه در فرهنگ دينى باليده اند،فراوان اشعار مناجات دارند.اين مناجات ها را مناجاتيان در طول ساليان،با سوز سينه و سويداي جان، زمزمه كرده اند و با خداي خويش أُنس گرفته اند. و ما نمونه هائي از اين اشعار را در صدر هر موضوع برگزيده و آورده ايم.يكى از كتاب هايي كه مناجات شاعران را پي گرفته كتاب “نيايش نامه”١ است كه ٤٩ مناجات منظوم را از سنایی غزنوی تا صغیر اصفهانی گرد آورده است.
موسسه آفرینش های هنری استان قدس رضوى به عنوان ناشر اين كتاب مى نويسد:آوای دلنشین مناجات خوانی از جمله زیباترین لحظه های ناب زیارت در آستان ملکوتی هشتمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت است که گوش هر شنونده ای را به غایت می نوازد و روحش را به بلندای عرش بر بال ملائک همراهی می کند. آنچه این آوای آسمانی را ورای صوت جان بخش آن، تاثیرگذار و روح نواز می سازد، چیدمان زیبای کلماتی است که در قالب اشعار نشسته و بر لسان مناجات خوان جاری می گردد.سپس به ادبیات کهن فارسی و اشعار و متونی که از چشمه سار خاکساری شاعران و ادیبان بزرگ ایران جوشیده و در طول تاریخ زینت آرای زبان و ادبیات فارسی شده اشاره می کند و هدف از گردآوری این آثار را چنین بیان می نمايد: “موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی که تهیه مناجات های حرم مطهر با صدای برجسته ترین مناجات خوانان و با استفاده از بهترین اشعار را بر عهده دارد، کوشیده است با گردآوری و انتشار مجموعه حاضر، علاوه بر ایجاد منبعی غنی از مناجات های منظوم ادبیات کهن فارسی، مجموعه ای کامل را برای استفاده مناجات خوانان به ویژه در فضای ملکوتی حرم مطهر فراهم آورد.
پديدآورندگان كتاب نيز در مقدمه گفته اند:نیایش های شورانگیز شاعران دل آگاه سرزمین ما از چنان گسترش و ژرفایی برخوردار است که به حق بایسته است برای آن، نوع ادبی ویژه ای قایل باشیم. به ویژه شاعران عارف مشرب، در این ساحت شاهکارها آفریده اند و به جرئت می توان گفت بهترین شعرهای آنان در ژانر مناجات رخ نموده است.در بخش دیگری از مقدمه آمده است: کتابی که پیش رو دارید، گزینشی است از نیایش های شورمند شاعران پارسی گو در ادوار و قالب های گوناگون… از جمله مهم ترین اصلی که در نظر داشته ایم این بوده که اشعاری را برگزینیم که به راستی حال و هوای نیایشی در آن ها عنصر غالب باشد نه تفنن ادبی. نیز مخاطب شعر، به یقین خداوند باشد و عنصر بنیادین مناجات که همانا گفت وگو با خداوند است، آشکارا به چشم بیاید…
در نيايش نامه مشاهده مى شود كه در مناجات هاي شاعران ، قافیه ها و وزن ها رنگ می بازند و بندبند وجود شاعر شوریده حال، در مقابل ذات اقدس الهی، واژه هایی عارفانه می شود تا از زبان سنایی غزنوی بگوید: «ای در دل مشتاقان، از عشق تو بستان ها/وز حجت بی چونی، در صنع تو برهان ها… يا نظامی گنجوی مى سراید: «ای زهره و مشتری غلامت/سرنامه ی نام جمله، نامت/ای علم تو بیش از آنکه دانند/و احسان تو بیش از آنکه خوانند… عطار نیشابوری با خالق خویش گفتگو کند:آفرین جان آفرین پاک را/آنکه جان بخشید و ایمان خاک را/ای ز پیدایی خود بس ناپدید/جمله ی عالم تو و کس ناپدید/ جان نهان در جسم و تو در جان نهان/ای نهان اندر نهان ای جانِ جان. جلال الدین محمد بلخی نيز با ضرب اهنگ های تند واژه های سرگشته اش مى سراید: زهی عشق، زهی عشق، که ما راست خدایا!چه نغز است و چه خوب است و چه زیباست؛ خدایا چه گرمیم، چه گرمیم، از این عشق چو خورشید/چه پنهان و چه پنهان و چه پیداست خدایا!…سعدی شیرین سخن با جهان آفرین خویش، اینطور راز دل گوید: ای یار ناگزیر! که دل در هوای توست/جان نیز اگر قبول کنی هم برای توست/غوغای عارفان و تمنای عاشقان/حرص بهشت نیست که شوق لقای توست.جامی، می سراید: «ای جهان از صفت ذات تو پر… عالم از حجت اثبات تو پر… هیچ جا نیست که غوغای تو نیست/پرتوی روی دلارای تو نیست…شیخ بهایی، با شعر معروفش با ذات یگانه الهی می گوید: تا کی به تمنای وصال تو یگانه/اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه/خواهد به سر آید شب هجران تو یا نه؟ای تیر غمت را دل عشاق نشانه…
———————
١.نيايش نامه، سعيد بيابانكى و قربان وليئي،آستان قدس رضوى.