قلب روى اندود ، نستانند در بازار حشر/خالصى بايد كه از آتش برون آيد سليم! وقتي شيطان بر اثر تمرّد از فرمان حق و فريب آدم و حوا، رانده درگاه حق شد گفت: به عزت و جلال تو سوگند كه همه انسان ها را گمراه خواهم نمود مگر اهل اخلاص را١؛ اخلاص آن است كه انسان در اعمالش فقط خدا را در نظر بگيرد و اعمالش را براي او انجام دهد و خشنودى خلق و مدح و ستايش آنها،در او تأثير نداشته و خلاصه رفتارش به انگيزه غير خدا و براي روي و ريا نباشد:”[اي پيامبر]بگو همانا من مأمورم که خدا را پرستش کنم و دینم را برای او خالص گردانم”٢؛ و “بگو من خدای را می پرستم و دینم را خاص و خالص برای او می گردانم”٣.محور اخلاص ، نيت است يعنى پاكي نيت فقط براي خدا و نقطه مقابل آن ريا يعنى انجام فعل به نيت غيرخداست كه باطل كننده آن فعل است.يعنى هرچقدر هم آن فعل خوب باشد،از او پذيرفته نمى شود چون انگيزه اش رياست؛ و ريا يعنى ورود عاملى جز خدا در انجام افعال كه نوعى شرك محسوب مى شود…
شرط قبولي عبادت هاعبادت ها، اخلاص در نیت است. اهمیت اخلاص در اعمال، تا آنجاست که عمل بی اخلاص، نه تنها مقرب نیست، بلکه موجب دور شدن از بساط قرب ربوبی جَلّ وعَلی می شود:”بندگان، مأمور به اوامر الاهی نشدند مگر به آن جهت که عبادت کنند خدای را، در حالی که اخلاص در دين داشته باشند”٤؛ غلامِ همت آن نازنينم/ كه كار خير،بي روي و ريا كرد! و نيز لقای پروردگار که غایت مقصود است، بسته به اخلاص است. همچنان که خداوند خود می فرماید:”هر که آرزوی ملاقات پروردگار خود را داشته باشد، پس باید عمل صالح به جا آورد و در عبادت پروردگار خود، احدی را شریک نسازد”٥.ریا کار در دنیا به سبب ملاحظه دل مردم، همواره پریشان خاطر است؛ زیرا رضايت مردم حد و پایانی ندارد و هرگاه طایفه ای را از خود خشنود می کند، گروهی دیگر از او جدا می شوند؛ اما اگر در پي رضايت حق باشد به اندك عمل خالصانه اي رضايت او را به دست مى آورد و لذتی که انسان از عمل خالص و نیت پاک می برد، با هیچ خوشی و لذتی برابر نیست زيرا رضایت الهی را همراه دارد.
براي درمان ریا، راهكارهايي گفته شده از جمله پنهان داشتن عبادت ها و حسنه هاست .انسان مى تواند به هنگام عبادت، در را بر روی خود ببندد و هنگام انفاق و کارهای دیگر، سعی برکتمان آن کند تا به تدریج به این کار عادت نمايد. ديگر ، بلا بردن معرفت خويش به خداي متعال و حقيقت توحيد است .اگر او يقين كند كه عزت و ذلت و روزی و نعمت، به دست خداست و دل های مردم در اراده و اختیار اوست، هرگز به خاطر جلب رضای این و آن، اعمال خود را آلوده به ریا نمی کند:”آیا کسانی که با دشمنان خدا طرح دوستی می ریزند، می خواهند عزت و آبرو نزد آنها کسب کنند، با اینکه همه عزت ها از آن خداست؟!٦”؛ اگر ایمان و عشق حقیقی به خداوند در اعماق جان آدمی ريشه دواند و عظمت و قدرت و جلال و شوكت و مهرباني حق را توجه نمايد، حاضر نيست برای جلب توجه مردم و کسب عزت و آبرو نزد آنها خود را به ريا و شرك آلوده کند؛نیست در لوح دلم جز اَلف قامت یار/ چه کنم حرف دگر، یاد نداد استادم!
اخلاص به قدرى اهمیت دارد که مقدار مختصرى از عمل که خالصانه براي حضرت حق انجام شود سبب نجات انسان مى گردد، چنانكه رسول خدا(ص) فرمود:قلبت را خالص كن، كه مقدار كمى از عمل،تو را كفايت مى كند!”٧؛ در همين زمينه اميرمومنان(ع)، اخلاص را عبادت مقربان درگاه خدا مى شمرد و مى فرمايد:”الاخلاص، عبادة المقربین”٨؛ و نيز مى فرمايد: “خوشا به حال کسى که عبادت و دعایش را براى خدا خالص کند، و قلب خود را به آنچه مىبیند مشغول ندارد، و یاد خدا را با آنچه مىشنود، به فراموشى نسپرد و درونش به خاطر نعمت هایى که به دیگران داده شده است، غمگین نشود”٩. پاداش مخلصان، حمايت الاهى است چنانكه خداوند در مورد حضرت يوسف در برابر وسوسه هاى خطرناک همسر عزیز مصر فرمود:” این چنین بدى و زشتى را از او دور مى سازیم چرا که او از بندگان مخلص ما بود”١٠.آرى، مخلصان کسانى هستند که امدادهاى الهى و عنایات ربانى، آخرین ناخالصی هاى وجودشان از میان مىبرد، و آنها را مشمول الطاف خاص حضرت ذوالجلال مى نمايد و از هر نظر خالص مىشوند…
—————–
١.ص/٨٢-٨٣. ٢. زمر/١١. ٣.زمر/١٤. ٤.بينه/٥. ٥.كهف/١١٠. ٦. نساء/١٣٩. ٧.بحارالانوار١٧٥/٧٠. ٨. غررالحكم/٦٦٧. ٩. وسائل الشيعه٥٩/١. ١٠.يوسف/٢٤.
