چرا انسان هماره هم آغوش بلا و رنج و ناملايمات است؟ آيا نمى شد خداوند همه بلاها را از انسان دور مى ساخت تا زندگى شيرينى داشته باشد؟! حکمت و راز وقوع بلاها و مشکلات و مصائب از جانب خداوند برای مؤمنین چیست؟ به اين پرسش،پاسخ ها گفته اند كه بعضى از آنها را مرور مى كنيم: برخی بلاها و مصائب را خداوند نفرستاده بلكه آثار و نتیجه اعمال خود انسان هاست؛و چون خداوند نمى خواهد كه جلوى اختيار انسانها را بگيرد لذا انسان هائى با سوء استفاده از اختيار خود،براي همنوعان خويش ايجاد بلا و مصيبت مى كنند؛يعنى كسى را به ناحق شكنجه مى كنند يا منطقه اى را بمباران و هزاران نفر را كشته و مجروح مى نمايند يا حقوق اجتماعى و مادى عده اى را سلب مى كنند؛يا هوا و محيط زيست را آلوده مى نمايند؛ و يا براي فروش تسليحات شان،در منطقه اى جنگ راه انداخته و مردم و شهرها را نابود مى كنند يا هزاران بلاى ديگر كه ساخته دست انسان است نه خدا. اگر خدا بخواهد مانع وقوع اين بلاها شود، بايد اختيار را از انسان بگيرد و اين نقض غرض خلقت انسان است…
نوع ديگرى از بلاها و ابتلائات مثل بيمارى و گرفتارى و ناملايمات را خدا براي مومنان مى فرستد و حكمتش آزمون است تا قدر و اندازه و جايگاه آنها را مشخص نمايد:”يقيناً همه شما را با انواعى از ترس، گرسنگی، و کاهش در مال ها و جان‌ها و میوه ها، آزمایش می‌کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان!”١.اين آزمون براي پيشينيان هم بوده است:” همانا کسانی که قبل از آنها بودند را نیز آزمون کردیم، تا راستگويان از دروغگويان مشخص شوند”٢.در چنين موقعيتى مومنان بايد صبر پيشه كنند و استقامت ورزند:”بشارت ده به استقامت کنندگان، کسانی که هرگاه مصیبتی به آن ها رسد می گویند: ما از خدائيم و به سوی او باز می گردیم، این ها همان ها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آن ها هدایت یافتگانند”٣؛ و نيز: “صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می‌دارند”٤. نوع ديگرى از بلاها براي پاك شدن از گناهان است. اميرمومنان فرمود:”اگر بنده‌ای از شیعیان، گناهی که ما او را از آن نهی کرده‌ایم مرتکب شود، قبل از اینکه از دنیا برود به یک گرفتاری مبتلا می‌شود که گناهانش بوسیله آن گرفتاری پاک گردد؛ یا در مال و یا در فرزند و یا در خودش تا هنگامی که خداوند را ملاقات کند، برایش گناهی نباشد…”٥.
يكى ديگر از اسرار و حكمت هاي بلاها، حفظ و تقويت ايمان است زيرا حالات انسان ها متفاوت است و حفظ ايمان بعضى با بلا و بعضى با ثروت است.در حديثى از پيامبر،جبرئيل از قول خداوند مى گويد: در بین بندگان مؤمنم، کسی هست که به جز فقر و تهیدستی ، چیز ديگری ایمانش را اصلاح نمی کند که اگر ثروتمندش نمایم، همین ثروت موجب فساد و تباهی ایمانش می شود. و در بین بندگان مؤمنم، کسی هست که جز با ثروت، ایمانش اصلاح نمی شود و اگر تهیدستش نمایم، فقر و تهیدستی باعث فساد و تباهی ایمانش می گردد. و در میان بندگان مؤمنم، کسی هست که جز با مریضی، ایمانش اصلاح نمی گردد و اگر جسمش را سالم کنم همین سلامتی، ایمانش را از بین می برد و در بین بندگان مؤمنم، کسی هست که جز با سلامتی و صحت، ایمانش اصلاح نمی شود که اگر مریضش کنم، همین مریضی، ایمانش را تباه می کند. من بواسطه علمی که به درون و قلوب بندگانم دارم (امور) آنها را تدبیر می کنم. بدرستی که من ( به امور بندگانم) دانا و آگاهم”٦. بعضى از بلاها نيز براي بالا بردن اجر مومنان است.امام صادق(ع)فرمود:اگر مؤمن می‌دانست که در برابر مصائب چه پاداشی دارد، آرزو می‌کرد بدنش با قیچی قطعه قطعه شود!”٧؛ و نيز:”خداوند تبارک و تعالی، با گرفتاری‌ها به مؤمن توجه می‌کند؛ یا تن او را بیمار می‌کند، یا او را در سوگ یکی از اهل (خانه‌اش) می‌نشاند و یا یکی از سختی‌ها و رنج‌های دنیا را بر او چیره می‌کند. تا او را بر آنها پاداش دهد”٨.
اما در هنگام ورود بلاها چه بايد كرد؟ اميرمومنان فرمود:”اگر مردم به هنگام نزول عذاب ها، و گرفته شدن نعمت ها، با درستی نیّت و با قلب های پر از محبّت در پیشگاه خدا دعا و تضرع نمايند، خداوند آنچه از دست شان رفته را باز خواهد گرداند، و هرگونه فسادی را برای آنان اصلاح خواهد کرد”٩. و چه بسا با صبر و بردبارى بر اين بلا،بلاي بزرگ ترى را از آنان بر مى دارد:”هیچ مؤمنی نیست كه به بلائی گرفتار است و بلای بزرگ تر و گرفتاری شدیدتری هم به دنبال او در انتظار است. اگر در همان بلا صبر و شکیبایی داشته باشد خداوند آن بلای بزرگ تر را برطرف می نماید و اگر صبر نکرده و بی‌تابی نماید بلای بزرگ تر که در انتظار او است فرا می‌رسد و مرتب گرفتاری‌ها بیشتر می‌گردد تا وقتی که صبر نیکو و شکیبائی را انتخاب کند”١٠. بسيار تاكيد شده است كه با صدقه ، بلاها را از خود، دور گردانيد:”صدقه بدهید و بیماران خود را با صدقه درمان کنید؛ زیرا صدقه، از پیشامدهای ناگوار و بیماری‌ها جلوگیری می‌کند و بر عمر و حسنات شما می‌افزاید”١١…
——————-
١. بقره/١٥٥. ٢.عنكبوت/٣. ٣.بقره/١٥٦. ٤.زمر/١٠. ٥.مستدرک الوسائل٥٣/٢. ٦.صدوق،التوحيد/٤٠٠. ٧.مستدرک الوسائل، ٤٣٤/٢. ٨. بحارالانوار٢٣٦/٦٤. ٩.وسائل الشيعه١٨٤/٥؛ بحارالانوار٥٧/٦. ١٠.وسائل الشيعه٤٢٢/٢. ١١.کنز العمال٣٧١/٦.