از مهم ترين پرسش هاي انسان ها از ابتداي تاريخ تا كنون، پرسش از علت و چرائي تفاوت ها و اختلاف ها و حدّ و اندازه هاي مختلفى است كه خداوند براي موجودات قرار داده است . قابيل نتوانست تفاوت در تقدير خود و برادرش هابيل را هضم كند لذا به كشتن برادر اقدام نمود.چرا يك موجود، مورچه شده و ديگرى فيل؛يكى سياه و ديگرى سفيد؛يكى عمرى دراز دارد و ديگرى كوتاه ؛يكى فقير و ديگرى غنى؛ يكى زيبا و ديگرى نازيبا… آن شاعر هم خواسته است نزد چرخ گردون(كنايه از طبيعت و سرنوشت يا خدا)برود و از او راز اين اختلاف ها و تقديرات متفاوت را سوال نمايد: يكى را مى دهى صدناز و نعمت/يكي را نان جو آغشته با خون/ اگر دستم رسد بر چرخ گردون/از او پرسم كه اين چين است و آن چون؟! به راستى راز اين اختلاف ها و اندازه ها و هندسه هاى متفاوت موجود در خلقت چيست؟ آيا عقل بشر مى تواند به كنه اين معما پى ببرد؟ آيا نازك انديشان راهى به پاسخ سرّ تقدير يافته اند؟
پيشوايان ما گفته اند: نه! عقل انسان قدرت فهم سرّ قَدَر را ندارد! كجا مى تواند حكمت افعال پروردگارش را درك نمايد.شيخ صدوق(ره)مى گويد: عقيده ما درباره قضا و قدر ، همان فرموده امام صادق(ع)در پاسخ به زُراره است كه پرسيد: نظر شما درباره قضا و قدر چيست؟ ايشان فرمود: معتقدم كه خداوند عز و جل چون در روز قيامت ، بندگان را گِرد آورد، از آنچه به آنها دستور داده است ، بازخواست شان مى كند و از آنچه برايشان تقدير كرده است، نمى پرسد( يعنى ميزان حساب و كتاب امور تشريعى و اوامر و نواهى خداست نه امور و مقدرات تكوينى و خلقتى كه در اختيار بندگان نيست). در روايات،ما را از كنكاش در باره چند و چونى تقديرات و از بحث و سخن گفتن درباره قَدَر ، نهى كرده اند، چنانكه اميرمؤمنان به مردى كه درباره قَدَر از آن ايشان سؤال كرد، فرمود:دريايى ژرف است . در آن ، فرو مرو.آن مرد سؤالش را دوباره پرسيد. ايشان فرمود:راهى تاريك است، در آن ، قدم مگذار.مرد ، بار سوم پرسيد. ايشان فرمود:راز خداست،[براى فهميدن آن] خودت را به زحمت ميانداز١.
همچنين اميرمؤمنان درباره قَدَر فرمود: بدانيد كه قَدَر ، رازى از رازهاى خدا و دژى از دژهاى خداست كه در پسِ حجاب خدا قرار دارد، از خلقِ خدا پوشيده است، مُهر خدا بر آن زده شده، در علم سابق (اَزَلى) خداست و خداوند ، علم آن را از بندگان ، باز داشته و آن را برتر از محدوده مشهودات آنها قرار داده است؛ زيرا آنها ، نه به حقيقت ربّانى آن مى رسند ، و نه به قدرت صَمَدانى آن ، و نه به عظمت نورانيّت آن ، و نه به عزّت وحدانيّت آن؛ زيرا دريايى موّاج و متلاطم است كه ويژه خداوند عز و جل است، ژرفايش از آسمان تا زمين است، پهنايش از خاور تا باختر است، چون شبِ ديجور ، سياه است و تار، مارها و نهنگ هاى بسيار دارد، جزر و مد دارد، در قعر آن ، خورشيدى تابان است، هيچ كس را نسِزَد كه به آن خورشيد بنگرد ، مگر خداوند يكتاى يگانه. هر كه ديده اش را به آن افكند ، با حكم خدا ستيزيده است و بر سرِ قدرتش با او كشمكش كرده و رازش را فاش كرده و پرده اش را كنار زده و خشم خدا را براى خود ، فراهم آورده و جايگاهش دوزخ است و بد سرنوشتى است اين٢.
كسي كه خالق خويش را مهربان و كريم و عليم مى داند، به اندازه گذارى و تقدير او ايمان دارد و چند و چون نمى كند زيرا يقين دارد هرچه او برايش تقدير نموده، به نفع اوست. اين اندازه گذارى هاى مشخص،هر كدام بر اساس حكمتى است كه فهم آن حكمت ها در توان عقل بشر نيست.چه بسا اعضى از حكمت هاى آن در قيامت آشكار شود و انسان بفهمد كه اگر تقدير او غير از اين بود،به سعادت او نمى انجاميد.خداونددر قرآن فرموده است:ماییم که هرچیزی را به اندازه آفریدیم( انا كل شيئ خلقناه بقدر)٣ و نيز:هیچ چیزی نیست، مگر آن که گنجینه های آن نزد ماست و ما آن را به جز اندازه‌ای معین فرو نمی‌فرستیم(و ان من شیء الا عندنا خزائنه و ما ننزّله الا بقدر معلوم)٤.امام صادق(ع)نيز در دعا به پیشگاه الهی عرضه می‌دارد: “خداوندا! اندازه های دنیا وآخرت، مرگ و زندگی، شب و روز، شکست و پیروزی، توانگری و نیازمندی و خیر و شر به دست توست…”٥؛ مومن، ترديد ندارد كه آنچه خداوند براي او تقدير نموده برايش بهتر است از آنچه كه او مى پندارد زيرا به فرموده قرآن “چه بسا چيزى را ناخوش داريد، در حالى كه خير شما در آن است و چه بسا چيزى را دوست داريد، در حالى كه ضرر و شرّ شما در آن است. و خداوند (صلاح شما را) مى‌داند و شما نمى‌دانيد”٦. رسول خدا هم فرمود:”کسی که به قضای من راضی نیست و به قدر من ایمان ندارد، معبودی جز من بجوید”(من لم یرض بقضائی و لم یومن بقدری، فلیلتمس الها غیری)! ٧…
————————-
١و ٢.صدوق، اعتقادات/٨؛ التوحيد/٣٨٣ ؛ بحار الأنوار٩٧/٥-١٠١،ح ۲۲ـ۲۴. ٣.قمر/٤٩. ٤.حجر/٢١. ٥. كلينى، كافى/٥٤٦. ٦.بقره/٢١٦. ٧. التوحيد/٣٧١.
