… بر اثر صبر، نوبت ظفر آيد! بدون صبر و شكيبائى ، دست يابى به اهداف و موفقيت و تداوم زندگى ، ممکن نیست؛ هر انسانی برای وصول به هر هدف مهمى نيازمند صبر و شكيبائى است.البته صبر هرگز به معنای تحمل بدبختی ها و تن دادن به ذلت و تسلیم در برابر سختی ها و پذیرش شکست نیست بلكه صبر و شکیبایی، پایداری و استقامت در برابر مشکلات و حوادث و ناملایمات است؛ لذا در قرآن، ١٠٣ بار از صبر ياد شده و از مهم ترین و محکم تریم امور برای رسیدن به اهداف کوچک و بزرگ معرفى شده١ و انسان ها علاوه بر اينكه خود بايد صبور باشند،ديگران را نيز بايد به صبر دعوت كنند:”ای اهل ایمان در کار دین شکیبا باشید و یکدیگر را به مقاومت و صبر سفارش کنید و مُهیا و مراقب کار دشمن بوده و خداترس باشید، باشد که پیروز و رستگار گردید”٢. اميرمومنان (ع) نيز فرمود:” بر شما باد به صبر و استقامت؛ چراکه صبر در برابر ایمان، همچون سر است در مقابل تن”٣. همان طور كه تن بی سر فایده ای ندارد، همچنین ایمان بدون صبر ناپایدار و بی نتیجه است.
صبر ، انواعى دارد: صبر به معناي امساك و ترك يك فعل در حاليكه طبع آدمی به انجام آن مایل و مشتاق است، اما عقل و شرع انجام آن را ناپسند دانسته اند. ديگر صبر بر مصيبت است يعنى تسلط بر نفس از بی تابی و جزع و فزع است؛ یعنی کنترل نفس از انجام رفتاری ناپسند از قبیل جزع و فزع و بی تابی و از دست دادن عنان اختیار. قرآن كريم مى فرمايد:”بی شک همه شما را با اموری از قبیل ترس و گرسنگی، نقصان مالی و جانی و کمبود محصول آزمایش می کنیم؛ پس به صبرکنندگان مژده بده”٤؛ ديگر، صبر بر معصیت است يعنى خويشتن دارى از انجام رفتارهای زشت و ارتکاب گناه و بازداشتن نفس از تجاوز به حدود الهی و خطوط قرمز اخلاقی كه نیازمند شکیبایی و مقاومت است.ديگر صبر در راه انجام وظيفه است:لقمان به فرزندش گفت:”پسرم! نماز را بپادار و به خوبی ها دعوت و از بدی ها نهی کن و بر آنچه برایت روی می دهد، شکیبا باش”٥؛پيامبران هم مى گفتند: “در برابر اذیت هائى که درباره ما می کنید، صبر می کنیم و اهل توکل همواره به خدا توکل می نمایند”٦ و نيز “پیش از تو نیز پیامبرانی را تکذیب کردند و آنها تکذیب و آزار مخالفان را تحمل نمودند تا این که یاری ما به آنها رسید”٧…
شكيبائي و صبر واقعاً قدرت مى خواهد و اين قدرت را هم بايد از خدا خواست؛ چنانكه خود به پيامبر فرمود: “صبور و شكيبا باش و نيست صبر تو مگر به توفيق خدا”٨ ! و راهنمايي كرد كه در دعاهاي خود از خدا بخواهند تا بدانان صبر عطا كند:”و چون روبرو شدند با جالوت و لشکر او، گفتند: اى پروردگار ما! فرو ریز بر ما صبر را؛ و ثابت دار قدم هاى ما را؛ و ما را بر قوم کافران پيروز گردان “(رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرًْا وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انصُرْنَا عَلىَ الْقَوْمِ الْکَافِرِین)٩؛ و در جاي ديگر :”بارالاها! صبر و استقامت بر ما فرو ریز! و ما را مسلمان بمیران(رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرًْا وَ تَوَفَّنَا مُسْلِمِین )١٠. در جائي نيز سخن از صبرى زيبا و جميل به ميان آورده است(فَاصْبرِْ صَبرًْا جَمِیلا)١١ كه طبيعتاً خالص ترين صبر است و آن رضايت به تقدير الاهى است( چنانكه سيدالشهداء(ع) در آخرين لحظات پيش از شهادت اظهار نمود) و نويد داد كه عاقبت،از آن صابران است(فَاصْبرِْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِین)١٢.
صبر در بعضى موقعيت ها،عداوت و دشمنى ها را به دوستى هاي گرم و صميمي مبدل مى سازد كه اين نعمت نصيب كسانى مى شود بهره بزرگى از ايمان دارند. لذا قرآن کریم به مؤمنان سفارش می کند که برای مقابله با عقاید باطل و رفتار خشونت آمیز دشمنان اسلام، صبر پیشه کنند و به بهترین شكل به مقابله انديشگى با آنها برخیزند:”بدى را با نيكى كنار بزن، ناگاه (خواهى ديد) همان كس كه ميان تو و او دشمنى است، گويى دوستى گرم و صميمى است! امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند، به اين مقام نمى رسند، و جز كسانى كه بهره عظيمى (از ايمان و تقوا) دارند، به آن نايل نمىگردند”١٣. از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه مي‌فرمايد: “نصف ايمان صبر و نصف ديگر آن شكر است”١٤. به اين معنا كه انسان در زندگي، يا در آسايش است، كه بايد در آن حال شكرگزار باشد، يا در حال سختي و گرفتاري است كه بايد صبور باشد. امام رضا(ع)نيز فرمود:”کسی از شیعیان ما نیست که به بلایی گرفتار شود و صبر کند، مگر اینکه خداوند برای او اجر هزار شهید بنویسد”١٥.
—————–
١. لقمان/١٧. ٢.آل عمران/٢٠٠. ٣. نهج البلاغه،حكمت٨٢. ٤.بقره/١٥٣. ٥. لقمان/١٧. ٦.ابراهيم/١٢. ٧.انعام/٣٤. ٨. نحل/١٢٧. ٩.بقره/٢٥٠. ١٠.اعراف/١٢٦. ١١.معارج/٥. ١٢.هود/٤٩. ١٣.فصلت/٣٥. ١٤.نهج الفصاحه/١٠٧٠. ١٥.کافی٣٥٤/١،ح۱۰.