اگر امور أُمّت به دست افرادي بيفتد كه دانش و تخصص كافى براي آن امور نداشته باشند، چه فاجعه اي رخ خواهد داد؟ بسيارى از نابسامانى هاي جوامع مربوط به اين است كه افراد شايسته و كاردان در رأس تصميم گيرى ها نيستند يا به خاطر بي تقوائي و مال پرستى و دنياگرائي، تصميم هاي غيركارشناسى مى گيرند و موجب خسارات فراوان مى شوند.انسان معارفى با تجهيز خود به تخصص هاي مورد نياز جامعه براي اصلاح امور جامعه خود اقدام مى نمايد.يوسف پيامبر(ع)كه خود را آگاه و متخصص امور اقتصادى مى ديد به حاكم مصرگفت:”مرا بر خزائن این سرزمین بگمار همانا من نگاهبانی (امین) و کاردانی آگاه به این کار هستم”١؛او مى خواست در آن جامعه مملو از ظلم و ستم،با در دست گرفتن نبض اقتصاد كشور، به يارى محرومان و مظلومان بشتابد.در اداره صحيح كشور، توان کارى، تجربه و تخصّص افراد، یک اصل مهم تلقّى می‌شود. هر كارى بايد به متخصص و عالم آن كار سپرده شود تا منابع كشور به هدر نرود.
در متون روائي نيز بر اين امر تاكيد شده است:رسول خدا(ص) به ابن مسعود فرمود:هر گاه کارى را انجام می‌دهى با علم و اندیشه انجام ده، مبادا عملى را بدون تدبیر و آگاهى انجام دهى که خداوند فرموده است: همانند آن زن [سبک مغز] نباشید که پشم‌هاى تابیده خود را، پس از استحکام، وامی‌تابید..!٢، امام باقر(ع)در تفسير آيه “از درهاى خانه ها به خانه ها وارد شويد(وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ابْوابِها)فرمود:مقصود این است که کارها را از راه درست و مجراى صحیح خود انجام دهید٣؛ امام صادق(ع) فرمود:اگر شخص خیانت پیشه‌ای را امین در کارهای خود بدانم یا شخص [ناتوان و غیر متخصّصى] که ضایع کننده است، در عمل به یک نتیجه مى رسم؟!٤. یعنى شخصى که به عمد، در کارى خیانت می‌کند با کسى که بدون داشتن علم و آگاهى کافى، در کارى دخالت می‌کند یکسان است؟!، پیامبر خدا(ص) فرمود: هر کس کارى را بدون علم و آگاهى انجام دهد خرابکاری او بیش از اصلاحاتش خواهد بود٥.
از نظر «اخلاق اقتصادى» افرادى که خود را، در کارى توانمند و براى مسئولیتى شایسته می بینند موظّفند خود را معرفى نموده واگر از آنان خواسته شد،مسئوليت بپذيرند.امروزه بيش از هر زمان صنعت و دانش و تخصص، نقشی اساسی در زندگی انسان داشته و قلمرو وسیعی در کشاورزی، پزشکی، ارتباطات، نظامی، آموزش و هنر پيداكرده و اقتصاد هر کشوری به پیشرفت صنعت آن کشور گره خورده است. اهمیت «تخصص» در کار و حرفه تا آنجاست که از آن به عنوان معیاری برای شخصیت انسان ها نام برده شده چنانكه حضرت اميرع) فرمود: مردمان فرزندان آن چیزند که آن را نیک و شایسته انجام دهند٦؛يعنى افراد به تخصص خود شناخته شده و منزلت مى يابند.خداوند در مورد حضرت داوود مى فرمايد:”ساختن زره را بخاطر شما به او تعليم داديم، تا شما را در جنگ هايتان حفظ كند٧”؛و به حضرت نوح (ع) می‌فرماید:”طبق دستورالعمل و وحى ما کشتی را بساز٨”؛همچنین ذوالقرنین پس از ساخت آن سد عظیم و مهندسی شده، آن را از رحمت پروردگار می شمرد(قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِنْ رَبِّي٩) …
با وجود افزونى مراكز علمى و دانشگاهى و تجربي و رشد بي سابقه فناوري اطلاعات وظيفه مومنان، اهتمام به متخصص شدن است.رسالت متخصصان؟ مباد انسان ها استعدادهاى خود را بلا استفاده گذارند و پرورش ندهند و در دانشگاه و كارگاه هاى تجربى و پژوهشگاه ها و مراكز علمى،تخصص نياموزند و به متخصصان بيگانه نيازمند شوند؛ و ديگر آنكه تخصص خود را در اختيار جامعه قرار دهند و امساك نكنند و دانش خود را راكد مگذارند كه امام صادق(ع)فرمود:”هیچ چیز برای انسان بی‌فایده تر از ثروت راکد نیست١٠”؛ سوم، در يك نقطه نايستند و دائماً خود را از طريق مطالعه و رصد فعاليت هاى علمى در جهان،ارتقاء دهند؛ چهارم،در همه اين فرايندها به خدا ملتجى و متوسل باشند تا با نيت خالص اين امور را دنبال نمايند و به خدا تقرب جويند؛ و پنجم:تخصص خود را به نسل بعد منتقل كنند و از طريق آموزش ،تراز علمى و تخصصى جوامع اسلامى را بالا برند، آن هم در شرايطى كه دشمنان به بهانه هاى مختلف ، تخصص و فناورى خود را از ما دريغ مى دارند…
—————————
١.يوسف/٥٥. ٢.نحل/٩٢؛ مکارم الاخلاق/٤٥٨. ٣.سوره بقره/١٨٩؛تفسيرعياشى٨٦/١. ٤.کافی٣٠١/٥. ٥.همان٣٠١/٥. ٦.تحف العقول٢٠٨/١. ٧.انبياء/٨٠. ٨. هود/٣٧. ٩. كهف/٩٨. ١٠. كافى٩١/٥.