اصطلاح “صاحب سرّ”، به بعضى از اصحاب و ياران پيامبر و اميرمومنان و ائمه عليهم السلام ،اطلاق مى شده كه آن حضرات،برخى از اخبار غيبى و يا معارف الاهى را در سطح و رتبه اى بالاتر از ديگران ،براي آنها مطرح مى نموده و دريچه هائى از معرفت را به روى انان مى گشوده اند.اين برگزيدگان حامل گوهرهائى از معارف بودند كه از برخى از آنها، بعدها و پس از درگذشت آن ذوات الاهى ،پرده بردارى نموده و ديگران را از آن انوار بهره مند مى نموده اند و البته بعضى از آن علوم هم در سينه آنها مكتوم مانده و با خود به سراي باقى مى بردند.صاحب سرّ اصلي پيامبراكرم(ص)، مقام شامخ اميرمومنان(ع) بوده اند كه از ابتداي بعثت تا زمان وفات،علوم بيشمارى را كه از وحى دريافت مى نمودند،به او مى آموخته اند و سينه او را خزانه اسرار علوم الاهى مى نموده اند١. بعد از ايشان،از كسان ديگرى به عنوان صاحب سرّ پيامبر ياد شده است همچون سلمان و حذيفة بن يمان و…در برخی منابع از عبدالله بن مسعود نیز به عنوان صاحب سر پیامبر یاد شده است٢.
حذیفه بن یمان كه يكى از كسانى است كه در منابع علم رجال از او به عنوان صاحب سرّ پیامبر(ص) یاد شده ، كسى است كه پیامبر به او اطمینان زيادى داشت و اخباری از حوادث آینده را با او در میان مى گذاشت. همچنین از باطن برخی افراد به او خبر داده و برخی منافقان را به او شناسانده بود٣. همچنين رسول خدا(ص) به هنگام بازگشت از غزوه تبوک، نام منافقانی را که قصد ترور وی را داشتند، به او گفت و او در سينه نگهداشت٤.به همین دلیل شرح حال نگاران از وی با عنوان «صاحب سرّ» (رازدار) رسول خدا(ص) یاد کرده‌اند٥. سلمان نيز از كسانى است كه قطعاً صاحب سرّ بوده است و مطالبى ويژه را از پيامبر و اميرمومنان عليهماالسلام در سينه محفوظ داشته كه ديگر صحابه جليل همچون ابوذر و عمار و مقداد، از آن معارف بي بهره بوده اند…
اما صاحب سرّ در مورد برخی از اصحاب حضرت علی(ع) نيز به کار رفته است. امام علی(ع)، کمیل بن زیاد را صاحب سر خود دانسته‌اند٦ و مطالب ويژه اى را براي او مطرح فرموده اند. يكي از آن مطالب ،حديث حقيقت است .در حددث حقيقت،خود كميل تصريح مى نمايد كه صاحب سرّ آن حضرت مى باشد. بعضى از رشحات علمى كه براي كميل گشوده اند،حديث علم و دعاي كنيل و احاديثى ديگر است كه سالهاست جشمان حقيقت جويان را به خود خيره ساخته است.تراجم نویسان، افراد دیگری را هم به عنوان صاحب سرّ امام نام برده‌اند همچون رشید هجری٧ و میثم تمار٨. گفته شده است که حضرت علی (ع)،ميثم تمار را از «أسرار خفیة من أسرار الوصیة»(رازهاي پنهان در موضوع اسرار وصيت پيامبر) آگاه کرده بود٩.بنابر اين اگر صاحب سر به معنای کسانی باشد که امام آنان را از برخی امور غیبی باخبر کرده باشد، می‌توان افرادی چون ميثم تمار و حبیب بن مظاهر را نیز صاحب سر علی(ع) دانست، هر چند در منابع به صاحب سر بودن امثال آنها تصریح نشده باشد. مرحوم محدث قمی از این سه تن به عنوان کسانی یاد می‌کند که اخبار غیبی را برای یکدیگر بیان می‌کردند و از نحوه شهادت یکدیگر خبر می‌دادند١٠.
واژه صاحب سرّ يعنى كسي كه امام، اسرار خویش را برای وی بازگو نموده است. از الفاظی است که چنانچه برای یک راوی به کار برود، دلالت بر وثاقت وی يا حداقل وجاهت و ستايش راوی دارد١١. این اصطلاح در مورد معلی بن خنیس از اصحاب امام صادق(ع) و مسافر، خادم امام رضا(ع) نیز به کار رفته است. همچنين از اباصلت هروى نيز به عنوان صاحب سرّ حضرت امام رضا(ع) و از ياران خاصّ ايشان ياد شده است١٢.اباصلت هروى پس از به شهادت رسيدن حضرت امام رضا (ع) توسط مأمون، زندانى گرديد. يكسال در زندان بر او گذشت تا آن كه كار بر وى سخت شد و بسيار دلتنگ گرديد.خداوند را به حضرت رسول و خاندانش سوگند داد تا وى را آزاد نمايد.به ناگاه، حضرت امام جواد (ع) در زندان بر او وارد شده، فرمودند: “اى اباصلت، كار بر تو سخت گرديد و دلتنگ شده اى، برخيز و بيرون برو”. آن گاه امام (ع) با دست مبارك بر زنجيرها زدند و همگى باز شد و اباصلت را پيش چشم زندانبانان بدون آن كه ايشان كلامى بگويند، آزاد كردند و به وى فرمودند:”در امان و حفظ خداوند برو كه ديگر چنين اتّفاقى برايت رخ نمىدهد و دست آنان نيز از تو كوتاه خواهد شد”١٣…
——–
١.مهریزی و خوئی، میراث حدیث شیعه٢٢٢/٢. ٢.استرآبادى،رجال كشّى١٧٧/١. ٣.ابن‌سعد، الطبقات الکبری٣٤٦/٢؛ ابن اثیر، اسدالغابه٤٦٨/١. ٤.واقدی، المغازی٣ /۱۰۴۲-۱۰۴۴. ٥.ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب٣٣٥/١؛ ابن حجر، الاصابه٤٠/٢؛ابن اثیر، اسدالغابه٤٦٨/١. ٦.مجلسی، روضة المتقین٨١/٢. ٧. قمی، منتهی‌الآمال٤٧٣/١. ٨و٩.ثقفی، الغارات٧٩٧/٢. ١٠.قمی، منتهی‌الآمال٤٧٣/١. ١١. منتهی المقال فی الدرایه و الرجال/٩٩؛کاظمی، تکملة الرجال،١٣٣/١. ١٢و١٣.عبدالله مامقانى،تنقيح المقال، به نقل از:نگاهى گذرا بر زندگانى امام جواد(ع)/٥١.