نخستين تاريخ نگاران مسلمان که در پرتو تعاليم قرآن کريم و پيامبر خدا و پيشوايان دين به حوزه تاريخ نگاري قدم نهادند،صحابه، تابعين، و تابعين تابعين بودند كه قصدشان نشر و گسترش فرهنگ و اخلاق اسلامي و نيز ترغيب نو مسلمانان به رعايت شئون اسلامي بود؛ لذا به ثبت و ضبط حالات و رفتار و گفتار پيامبر و ائمه اطهار و اصحاب ايشان پرداختند.بدين ترتيب بخش بزرگي از پيشگامان تاريخ نگاري اسلامي محدثان بودند. گروهي که با بهره مندي از حافظه قوي و نيز استفاده از ميراث شفاهي عرب جاهلي در روش ها و فنون حفظ و نگهداري اشعار و قصص ايام و انساب کهن در ذهن، احاديث و احوال پيامبر خدا را در خاطر ضبط و بطور شفاهى و سينه به سينه و يا ثبت مكتوب به يكديگر انتقال مى دادند.اين بود كه مکتب حديث پس از قرآن، منبع اصلي عقايد و معارف و تشريع احکام در اسلام و مهم ترين سرچشمه شناخت دين و کارآمدترين ابزار تبيين آيين و کامل ترين منبع دريافت آموزه هاي اسلامي گرديد و حجم بزرگي از ميراث مکتوب فرهنگ اسلامي را تشكيل داد.
ثبت احاديث پيامبر و نقل سيره ايشان از همان قرن اول آغاز شد و افراد زيادى به اين كار اقدام نمودند و آثارى از خود به جاي گذاشتند.اين روايات شامل سيره پيامبر و غزوات ايشان و رويدادها و نامه ها و دستورات ايشان مى شد و گونه هاى مختلفى براي انتقال همچون اطراف، امالي، جامع، جزء، سنن، السنة، شمائل، صحيح، طبقات، علل، اصل، مسائل، مستخرجات، مستدرکات، مسند، مشيخه، مصطلح و نوادر پيدا كرد.امالي، به شيوه خاصي از تدوين حديث اشاره دارد كه به مجالس حديثي مشايخ و استادان حديث مرتبط است و در آن ها ترتيب و ثبويت احاديث نظم خاصي ندارد و پرداختن به موضوعي خاص الزامي نيست، اين روش به ويژه نزد محدثان يکي از روش هاي فراگير انتقال دانش بود که غالبا با حکايات و نوادر، به ويژه در باره زهد و ادب و مکارم اخلاق، پايان مي يافت، دربسياري مواقع به سبب کثرت مستمعان در محضر يک شيخ به يک يا چند مستملي ( واسطه املا) نياز پيدا مي شد، تا سخن شيخ را براي حاضران قرائت و املا کند و مجموعه هايي به اين شكل در قالب امالي پديد آمد.
مباحث و مسایل فراوانى در جامعه اسلامى، دست مایه تألیف ها و تصنیف هاى تاریخى بوده است و با توجه به اهمیت شان براى مسلمانان و مورخان، حجم و گستره شان تعیین مى شد. برخى منابع، بیش از صد موضوع تاریخى را شمرده اند که مورخان مسلمان در آن زمینه ها کتاب نوشته اند. برخى از این محورها عبارت اند از: سیره، مغازى، فتوح، مقاتل، رده، انساب، طبقات، تراجم، مناقب، مسالک و ممالک، تاریخ فرق و مذاهب، تاریخ فتن، حروب، ملاحم و غارات، تاریخ انبیا، رسل و دلائل، تاریخ خلفا، تاریخ شعرا، تاریخ حوادث (ایام، المَیسر و القداح). نكته مهم در مكتب حديث، تفاوت اهل سنت و شيعه در اين زمينه بود زيرا اهل سنت ، حديث را به سيره و گفتار پيامبر منحصر مى نمودند كه توسط صحابه و تابعين نقل مى شد اما شيعه حديث را علاوه بر پيامبر به ائمه هم توسعه مى داد و سخنان و سيره آنها را نيز همچون سخن و سيره پيامبر مى شمرد و در مجموعه هاي خود گردآورى مى نمود و ملاك علم و عمل مى شمرد.
براى نمونه مى توان به کتاب روائى بحارالانوار تاليف علامه مجلسى اشاره نمود كه بزرگ ترين مجموعه حديثى شيعه است.اين مجموعه در بيست و پنج موضوع كلى طراحى شده كه در شكل فعلي در ١١٠ جلد به چاپ رسيده است . مولف در هر باب، ابتدا آيات قرآنى مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را از پيامبر و ائمه عليهم السلام نقل می‌کند.مجلدات ۱۵ تا ۵۳ به تاریخ زندگی و فضایل پيشوايان دين اختصاص دارد بدين شرح: مجلدات ۱۵ تا ۲۲ شامل احوال پيامبراكرم(ص) و جمعی از پدران آن حضرت، شرح حقیقت معجزه و چگونگی اعجاز قرآن، شرح حال ابوذر غفارى، سلمان فارسى، عمار، مقداد و برخی دیگر از بزرگان در ۷۲ باب.مجلدات ۲۳ تا ۲۷در مشترکات احوالات ائمه(ع) و شرایط امامت و چگونگی ولایت آنها و شئون غریبه و برتری آنها نسبت به پیامبران پیشین، ثواب دوستی آنها و فضیلت ذریه آنان و پاره‌ای از مناظرات علماء در ۱۵۰ باب.مجلدات ۲۸ تا ۳۴ در فتنه‌هایی که بعد از پیامبر(ص) روی داد، سیرت خلفا و آن چه در روزگار آنها اتفاق افتاد، جنگ هاى جمل و صفين و نهروان و فجايع معاويه، احوال بعضی از اصحاب امیرالمؤمنین(ع)، شرح قسمتی از اشعار منسوب به ایشان و شرح برخی از نامه‌های آن امام(ع) در ۶۲ باب.مجلدات ۳۵ تا ۴۲ در تاريخ اميرمومنان(ع)در ١٢٨ باب. مجلدات۴۳ تا ۴۵ در تاريخ فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين عليهم السلام در ٥٠ باب. مجلدات٤٦تا٤٨ در تاريخ امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام كاظم عليهم السلام در ٤٦باب. مجلدات ٤٩ و ٥٠ در تاريخ امام رضا و امام جواد و امام هادى و امام عسكرى در ٣٩ باب. مجلدات ٥١تا٥٣ در تاريخ امام مهدى(ع). در ساير مجلدات نيز احاديث همين بزرگواران در ساير امور اعتقادي و اخلاقى و احكام نقل گرديده است.