وقتي محبت خداي مهربان در دل انسان جاي گرفت ، دوست دارد گوشه خلوتى پيدا كند و با او راز و نياز نمايد؛ مأنوس شود و راز دل گويد؛عبادت كند و ياد او نمايد؛نامش ببرد و صفاتش را بخواند؛ وقتى اين محبت شعله ورتر مى شود كه درمى يابد،خدايش نيز طالب اين أُنس است ! آري،خدائي كه از أنس زيبايش با ما در نيايش هاي پيشوايان دين اين گونه ياد شده است: اى مونس و آرام بخش دلها!(یا اَنیسَ الْقُلُوبِ)؛اى مونس آن كس كه مونسى ندارد(یا اَنیسَ مَنْ لاْاَنیسَ لَهُ!)؛اى مونس پاكان و برگزیدگان (یا اَنیسَ الاَْصْفیاءِ)؛ اى مونس آنان كه به یادت هستند و تو را ياد مى كنند(یا اَنیسَ الذّاكِرینَ)؛ اى كسى كه خواستارانت به تو انس گیرند و آرام یابند(یا مَنْ بِهِ یَسْتَاءْنِسُ الْمُریدُونَ)؛ اى مونس خواهندگان( اَنیسَ الْمُریدینَ)؛اى بهترین كسى كه با او انس گرفته مى شود(یا خَیْرَ الْمُسْتأنِسینَ)؛اى بهترین همدم و مونس(یا خَیْرَ مونِسٍ وَاَنیسٍ)؛ اى مونس من به هنگام و حشتم(یا مُونِسى عِنْدَ وَحْشَتى)؛ اى كسى كه مرا آرامش و قرار بخشیدى( یا مَنْ انَسَنى وَاوانى)….
اُنس يعنى آرام و قرار یافتن قلب بر اثر نزدیک شدن به كسى كه يارى مخلص است ؛ و مهربان تر از خدا كيست كه آرام بخش دل انسان باشد! طبيعى است هرکس خواهان اُنس با كسى باشد، باید رفتارش را محبوب او نمايد تا اين أُنس محقق شود.اميرمومنان(ع) فرمود: خدا به حضرت موسی وحی کرد: هر کس، دوستی را دوست دارد به او اُنس می‌گیرد و هر کس به دوستی اُنس گرفت؛ سخن او را تصدیق می‌کند و به کردارش خوشنود می‌شود … ای موسی!من، تنها به محبّانم اختصاص دارم”١؛و در دعاي كميل فرمود:” آقا و سید و مولای من! گیرم که به عذابت صبر کردم، چگونه توانم بر فراقت شکیبایی ورزم؟”٢. اساسی ترین راه برای انس با خدا، ذکر و ياد اوست ،نخست در قلب و بعد بر زبان. خداوند با ذاكران، مأنوس مى شود. ذكر ،كليد انس است(الذكر مفتاح الانس).در دعاي جوشن كبير مى خوانيم: یا حبیب الباکین، یا ولی‌المؤمنین، یا انیس الذاکرین، یا منجی الصادقین٣. بنابر این یکی از راههای انس با خدا انس با یاد خداست؛انس با ذكر قلبي و ذكر زبانى است.
اين أنس،آرام آرام او را به مناجات و عبادت و نيايش شبانه و دعا مى كشاند و آتش اين اُنس را شعله ورتر مى كند. نماز ، مهم‌ترین عبادت در جهت یاد خداست و به عنوان خلوتگاه میان خدا و انسان یاد می‌شود. نماز ، بلندترين مصداق ذكر است كه خداي انيس ،اجازت حضور به مونستن داده است و آنها را مى پذيرد: ” و نماز را براي ذكر من ، بپا دار(أقم الصلوة لذكرى)٤. ديگر از مصاديق أنس با خدا،مأنوس شدن با كلام اوست ؛ قرائت قرآن كه كتاب خدا و كلام خداست ،در تقويت أنس،بسيار موثر است؛ ديگر خواندن اذكارى چون سبحان الله، لا اله الا الله ،لا حول و لا قوة الا بالله و تسبيحات اربعه(سبحان الله والحمد الله و لااله الا الله و الله اكبر)به صورت آشکار و با زبان و نيز در دل از مصادیق ذکر است كه راهى موثر براي أنس است. تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها در بعد از نمازها و در ديگر زمان ها از مصادیق ذکر کثیر است که در قرآن بدان سفارش شده است.
اما انسان معارفى از موانع أنس با خدا نيز كناره مى گيرد كه بزرگ ترین مانع دنیادوستی و جاگرفتن محبّت دنیا در دل است. به هر‌اندازه که اُنس با دنیا قوّت یابد، از اُنس با خدا کاسته می‌شود. امام کاظم(ع)فرمود: “هر عالم و دانشمندی که فریفته دنیا باشد، خداوند حلاوت و شرینی محبت و مناجاتش را از دل او بیرون کند”٥. اما هرگاه دنیا وسیله‌ای شود که با کمک آن بتوان به دستورات خدا عمل نمايد، و رضای او را جلب کند، تبدیل به بهترین وسیله برای ایجاد رابطه ای دوستانه با خدا می‌شود٦. مانع ديگر در مسير أنس با خدا، آلوده بودن روح و نفس به گناهان و آلودگى هاست. تا نفس از صفات نکوهیده پاک نگردد، لایق مقام اُنس نخواهد بود؛ زيرا مقدمه أنس ،تخليه نفس از صفات رذيله است.برخى ديگر از موانع انس،در دعاي ابوحمزه ثمالي آمده است:کوتاهی در رعایت حقوق الهی؛ کفران نعمت؛ دوری از هم‌نشینی با علما؛ غفلت از یاد خدا؛ شرکت در مجالس لغو و بیهوده؛ شرم نداشتن از خدا٧…
—————–
١.ارشادالقلوب١٩٨/١. ٢.مفاتيح الجنان،دعاي كميل. ٣.همان،دعاي جوشن كبير. ٤.طه/١٤. ٥.تحف العقول/٣٩٧. ٦.كافى٢/٤. ٧.مفاتيح الجنان،دعاي ابوحمزه ثمالي.