به يقين مى گويم: همه انسان هاي تأثير گذار، با مهربانى به دل ها راه پيدا كرده اند! مگر مى توان با خشونت ، در دل كسي نفوذ كرد؟ مگر با اضطراب و ستيز مى توان چيزي را به كسي ياد داد؟ اين مهربانى و دوستى و نيكى است كه راه ورود به قلب هاست و در آنها اثر مى كند و دريچه ورود سخن و هدايت مى شود.خداوند به پيامبرش فرمود: “به برکت رحمت الهی بود كه در برابر آنان نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب و در کارها، با آنان مشورت کن اما هنگامی که تصمیم گرفتی، بر خدا توکل کن زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد”١.افراد عصبى مزاج، تندخو،كم حوصله ،عبوس وترش زبان و نامهربان را بايد از دايره ارتباط با مردم به ويژه تبليغ و دعوت كنار گذاشت كه نتيجه عكس مى دهد و افراد را دور و منزجر مى كند.برعكس افراد حليم و خوش زبان و مودب و خنده رو و مهربان را بايد برگزيد و براي دعوت و تبليغ آنان را آموزش داد و به كار گرفت.
ادب و احترام و ايجاد ارتباط عاطفى ، كاربرد واژگان محبت آميز، رعايت شأن و مقام و موقعيت افراد، فرصت دادن به آنها براي اظهار نظر، سخن گفتن با لبخند و چهره گشاده ،همراهى و همدلى با مخاطبان و شخصيت دادن به آنان،شاخص هاي اين نوع ارتباط موثر است.گاهى يك سخن مهربانانه ، يا يك احسان و هديه و بخشش مادي به آنها، مخاطبان خشمگين و ستيزه جو و دشنام دهنده را نرم مى كند و آتش خشم شان را خاموش مى سازد، بويژه اگر نيازمند و مشكل دار باشند.حتى گاهى سكوت و آرامش و لبخند در برابر تعرض شان،اثر مى كند و آنها را آرام مى نمايد. نمونه هاي بسياري از اين نوع برخورد را در پيشوايان معصوم سراغ داريم كه در نهايت به هدايت و اسلام آوردن آن افراد انجاميده است.خداوند،مهر ورزى را بر خويشتن،حتمى كرده است و فرموده مهربانى من همه جهان را در بر گرفته است٢؛هر سوره قرآن،با نام رحمان و رحيم آغاز مى شود و خداوند چهار بار خود را در قرآن ارحم الراحمين(مهربان ترين مهربانان) خوانده و دوست دارد مردم نيز با يكديگر مهربان باشند.
پيامبر خدا(ص) در پاسخ به مردى كه گفت: دوست دارم پروردگارم مرا مورد رحمت و مهربانى خويش قرار دهد، فرمود : به خودت مهربانى كن و با خلق خدا هم مهربان باش تا خداوند بر تو رحمت آورد٣.در چنين ساختارى، هم خدا مردم را دوست دارد و هم مردم او را دوست دارند(يحبُّهم و يحبّونه٤).مهربانى فوق العاده پيامبر نسبت به كفار مكه و عدم انتقام از آنان و اينكه فرمود “امروز روز مهربانى و مرحمت است وبرويد كه شما آزاد شدگانيد”٥ موجب شد همان روز دوازده هزار نفر مسلمان شدند.در محضر امام باقر(ع) سخن از محبت به میان آمد، حضرت فرمودند:” آیا دین چیزی جز محبت است؟!”؛سپس با استناد به آیاتی از قرآن کریم٦ فرمودند:”دین، محبت است و محبت، دین است.٧.این سخن امام، به خوبی جایگاه و اهمیت محبت را روشن کرده است. از نظر قرآن کریم مؤمن باید بیشترین محبت را نسبت به خدا داشته باشد٨. خداوند اساس ازدواج و زندگی مشترک را نیز بر پایه دوستی بنا نموده است٩.جامعه مطلوب قرآنی جامعه‌ای است که بر اساس محبت خدا و محبت نسبت به یکدیگر شکل بگیرد؛ همه مردم خود را برادر یکدیگر بدانند و تا سر حد ایثار و فداکاری نسبت به یکدیگر محبت بورزند.
آیاتی همچون: “مؤمنان برادر یکدیگرند، پس ميان دو برادر خود را صلح و آشتی دهید١٠” و “در میان دلهای شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او، برادر شدید١١” و “آنها (ديگر مومنان)را بر خود مقدم می‌دارند، هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند!١٢” و آیات دیگر همه گویای این است که محبت، اساس و پایه یک جامعه ی اسلامی است. در روایات نیز آمده است که محبت روح خدا در میان بندگان است و چیزی شیرین تر از محبت نیست١٣.امام صادق(ع)نیز توصیه كردند:”اگر محبت کسی را در دل داری به او بگو دوستت دارم زیرا ابراز مهر موجب می شود دوستی شما استوارتر گردد١٤”… اندیشمندان اسلامی نیز با تبعیت از رسول گرامی (ص) شیوه اساسي تعلیم و تربیت نيز بر مهرورزی و محبت استوار ساخته اند. شهید ثانی در کتاب منیة المرید ویژگی مربی و معلم خوب را با استناد به آيات و روايات مهرورزی به متربیان معرفى كرده است١٥.لذا مهربانى جزئي از شخصيت و هويت ماست.
————-
١.آل عمران/١٥٩. ٢.انعام/١٢؛ اعراف/١٥٦. ٣..بحارالانوار٤ /٢٨٢. ٤. مائده/٥٤. ٥.مغازى واقدى٨٣٥/٢. ٦.آل عمران/٣١؛و حجرات٧ و حشر/٩. ٧.وسائل الشيعه١٧١/١٦. ٨. بقره/١٦٥. ٩. روم/٢١. ١٠. حجرات/١٠.
١١. آل عمران/١٠٣. ١٢. حشر/٩. ١٣. کمال الدین١٥٦/١. ١٤.وسائل الشيعه٥٤/١٢. ١٥.شهيدثانى، منية المريد.