من آموخته ام كه جز با صبر و بردباري نمى توانم به اهداف خود برسم.زندگی با مشکلات عجیبی روبروست كه انسان اگر در مقابل آنها بایستد و شکیبایی و مقاومت به خرج دهد، به یقین پیروز خواهد شد و اگر ناشکیبایی کند و در برابر حوادث زانو زند، هیچ گاه به مقصد نخواهد رسید.صبر همان استقامت در برابر مشکلات و حوادث گوناگون است که نقطه مقابل آن «جزع» و بی تابی است.در قرآن در بيش از صد آیه از صبر سخن به میان آمده و هیچ یک از فضایل انسانی به این اندازه مورد تأکید قرار نگرفته و براي صابران اجر فراواني قائل شده ١و کلید ورود به بهشت را صبر و استقامت شمرده است: فرشتگان بر در بهشت به استقبال صابران می آیند و به آنها می گویند:”سلام بر شما به خاطر صبر و استقامت تان، که سرانجام چه نیکو منزلگاهی یافتید”٢ و نيز از مؤمنان خواسته است که صبر پیشه کنند و یکدیگر را به صبر دعوت نمايند و از صبر كمك بجويند٣.البته صبر هرگز به معنای تن دادن به ذلت و تسلیم در برابر سختی ها و پذیرش شکست نیست بلكه صبر و شکیبایی، پایداری و استقامت در برابر مشکلات و حوادث و ناملایمات تا وصول به پيروزى است.
صبر يك آزمون براي سنجش ميزان پايداري انسان ها در برابر انواع مشكلات است. قرآن كريم مى فرمايد:”بی شک همه شما را با اموری از قبیل ترس و گرسنگی، نقصان مالی و جانی و کمبود محصول آزمایش می کنیم؛ پس به صبرکنندگان مژده بده”٤؛ ديگر، صبر بر معصیت است يعنى خويشتن دارى از انجام رفتارهای زشت و ارتکاب گناه و بازداشتن نفس از تجاوز به حدود الهی و خطوط قرمز اخلاقی كه نیازمند شکیبایی و مقاومت است.ديگر صبر در راه انجام وظيفه است:لقمان به فرزندش گفت:”پسرم! نماز را بپادار و به خوبی ها دعوت و از بدی ها نهی کن و بر آنچه برایت روی می دهد، شکیبا باش”٥؛پيامبران هم مى گفتند: “در برابر اذیت هائى که درباره ما می کنید، صبر می کنیم و اهل توکل همواره به خدا توکل می نمایند”٦ و نيز “پیش از تو نیز پیامبرانی را تکذیب کردند و آنها تکذیب و آزار مخالفان را تحمل نمودند تا این که یاری ما به آنها رسید”٧…
توان و قدرت شكيبائي و صبر در برابر مشكلات را هم بايد از خدا خواست؛ چنانكه خود به پيامبر فرمود: “صبور و شكيبا باش و نيست صبر تو مگر به توفيق خدا”٨ ! و راهنمايي كرد كه در دعاهاي خود از خدا بخواهند تا بدانان صبر عطا كند:”و چون روبرو شدند با جالوت و لشکر او، گفتند: اى پروردگار ما! فرو ریز بر ما صبر را؛ و ثابت دار قدم هاى ما را؛ و ما را بر قوم کافران پيروز گردان “(رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرًْا وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انصُرْنَا عَلىَ الْقَوْمِ الْکَافِرِین)٩؛ و در جاي ديگر :”بارالاها! صبر و استقامت بر ما فرو ریز! و ما را مسلمان بمیران(رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرًْا وَ تَوَفَّنَا مُسْلِمِین )١٠. در جائي نيز سخن از صبرى زيبا و جميل به ميان آورده است(فَاصْبرِْ صَبرًْا جَمِیلا)١١ كه طبيعتاً خالص ترين صبر است و آن رضايت به تقدير الاهى است( چنانكه سيدالشهداء(ع) در آخرين لحظات پيش از شهادت اظهار نمود) و نويد داد كه عاقبت،از آن صابران است(فَاصْبرِْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِین)١٢.
صبر در بعضى موقعيت ها،عداوت و دشمنى ها را به دوستى هاي گرم و صميمي مبدل مى سازد كه اين نعمت نصيب كسانى مى شود بهره بزرگى از ايمان دارند. لذا قرآن کریم به مؤمنان سفارش می کند که برای مقابله با عقاید باطل و رفتار خشونت آمیز دشمنان اسلام، صبر پیشه کنند و به بهترین شكل به مقابله انديشگى با آنها برخیزند:”بدى را با نيكى كنار بزن، ناگاه (خواهى ديد) همان كس كه ميان تو و او دشمنى است، گويى دوستى گرم و صميمى است! امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند، به اين مقام نمى رسند، و جز كسانى كه بهره عظيمى (از ايمان و تقوا) دارند، به آن نايل نمىگردند”١٣. از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه مي‌فرمايد: “نصف ايمان صبر و نصف ديگر آن شكر است”١٤. به اين معنا كه انسان در زندگي، يا در آسايش است، كه بايد در آن حال شكرگزار باشد، يا در حال سختي و گرفتاري است كه بايد صبور باشد. امام رضا(ع)نيز فرمود:”کسی از شیعیان ما نیست که به بلایی گرفتار شود و صبر کند، مگر اینکه خداوند برای او اجر هزار شهید بنویسد”١٥.
————–
١.زمر/١٠. ٢. رعد/٢٤. ٣. آل عمران/٢٠٠. ٤.بقره/١٥٣. ٥. لقمان/١٧. ٦.ابراهيم/١٢. ٧.انعام/٣٤. ٨. نحل/١٢٧. ٩.بقره/٢٥٠. ١٠.اعراف/١٢٦. ١١.معارج/٥. ١٢.هود/٤٩. ١٣.فصلت/٣٥. ١٤.نهج الفصاحه/١٠٧٠. ١٥.کافی٣٥٤/١،ح۱۰.