چيست راز سحرگهان كه همه همراهانش را قرين سعادت ساخته است؟ آخرين ساعات شبانگاهى و لحظات سحرگاهى را چنان مقام و بهائى است كه هيچ ساعتى در شبانه روز را چنان مقام و افتخارى نيست.خداى عزوجل تمام برکات خود را هنگام سحر بر بشریت ارزانی داشته و چنانكه امام باقر(ع)فرموده” از سحرگهان تا طلوع آفتاب، درهای آسمان باز و رزق ها در این ساعت تقسیم می گردد و حاجت های بسیار بزرگ، در این ساعت روا می شود١. اين ساعات است كه مناجاتيان با خالق خويش نجوا كنند و دردمندان،شرح درد گويند و نيازمندان،عرض حاجت كنند و گنهكاران،شرمندگى پيش آرند و توبه كنند و عاشقان راز و نياز نمايند و اهل بكاء، گريه كنند كه لحظات جاودانى انس با محبوب است زيرا در آن هنگام چشم نامحرمان و لئيمان خواب است؛ نه كسى خبر مى شود و نه كسي دست خالى باز مى گردد. نزيبد براي هوشمندان از دست دادن اين فرصت هاي گرانبها و غفلت از اين گنج پُربها و چشم بستن بر اين مناظر نغز و زيبا و حاضر نبودن براين سفره و مائده الاهى و غذاهاي گوارا…
شب را به سه قسمت تقسیم می‌کنند، به آخرین ثلث شب”سحر”می‌گویند. سحر، ضیافت خانه مخصوص خداست! گفته اند در آخرین ثلث شب يعنى سحر، دعا مستجاب می‌شود زيرا در آن وقت معصیت کنندگان همه درخوابند و فضا سالم است. آری، گناهان فضا را آلوده می‌کنند! سحر را وقت غنائم نیز نامیده‌اند چرا که در همان اوقات ، خداوند متعال روزی معنوی و مادی را در بین بندگانش تقسیم می‌کند. به محض آنکه نیمه شب شد می‌توان نماز شب را به جا آورد اما این عمل را تا سحر به تعویق بیندازید، چرا که اسراری در لحظات سحر وجود دارد.در روایات آمده است که دیر نخوابید ؛ زود بخوابید تا وقت سحر را از دست ندهید.به خود تلقين كنيد تا به كى چون سرگشتگان مانى و در وقت تقسیم غنیمت ها به خواب می‌روی. مرو بخواب كه حافظ به بارگاه قبول/ ز ورد نیم شب و درس صبحگاه رسید! و نيز:هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ/ از یُمن دعای شب و ورد سحری بود! و نيز:حافظا در کنج فقر و خلوت شب‌های تار/تا بود وردت دعا و درس قرآن غم مخور؛ و نيز: مَخُسب در دل شب ها که فیض، قافله‌ای است/ که از کمینگه شب های تار می‌گذرد…
بايد بدانيم بعضى بركات كه به ما مى رسد از شب زنده داري و دعاي سحر بزرگان و اولياء الله و حجة الله است؛بيهوده نيست خداوند در چندين نوبت،پيامبرش را به كم خوابي در شب ها و نيز قيام در شب و تهجد و انجام نوافل و عبادت، دستور داده ٢و مومنان را نيز به همين عمل توصيه نموده است٣. ما بر سر سفره‌ای نشسته‌ایم که آن را اهل شب براى ما گسترانده‌اند. خداوند متعال به خاطر اهل شب، بلا را دفع می‌کند و رحمتش را نازل می‌نماید.در روایات است که اگر زن و مردی در دل شب از ترس خدا قطره‌ای اشک بریزد،رحمت خدا تمام امت را فرا می‌گیرد: آنچه بر مائده فیض، برین نُه طَبَق است/ رزق جمعی است که در پرده شب بیدارند! بزرگان توصيه كرده اند اگر توانستی، سحر برخیزی و یک لیوان آب بخوری و دوباره بخوابی این کار را بکن و همین مقدار، از برکت سحر استفاده نما كنايه از اينكه هرگز فرصت سحر را از دست مده كه وقت انعام كريم، سحرگهان است.اما مهم ترين كار در اسحار، استغفار و درخواست آمرزش گناهان است كه خداوند آن را از صفات نيكان شمرده است:”الصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَ الْقانِتِينَ وَ الْمُنْفِقِينَ وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ”٤و نيز:”وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ”٥و روايات برآن تاكيد نموده اند٦.
كار ديگر قرائت قرآن و سجده هاى طولانى و خواندن اذكار است:”ای جامه به خود پیچیده، شب را جز اندکی بپاخیز، نیمی از شب را یا کمی از آن کم کن، یا بر نصف آن بیفزا، و قرآن را با دقت و تأمل بخوان”٧؛مومنان، “پیوسته در اوقات شب، آیات خدا را می‌خوانند، در حالی که سجده می کنند”٨؛ و “چون از خواب برمی خیزی پروردگارت را تسبیح و حمد گو”٩؛ “پاسی از شب و پس از سجده‌ها او (پروردگارت) را تسبیح گو”١٠؛ و نيز: “پاسی از شب را بر او سجده کن و مقداری طولانی از شب، او را تسبیح گو”(ومن اللیل فاسجد له و سبحه لیلا طویلا)١١.از توصيه هاي مهم بزرگان اساتيد در باره هاى آخر شب و اسحار،بكاء و گريه است.گريه از مفاتيح گشودن درهاى اجابت است زيرا گريه نشان توبه حقيقي و نهايت تذلل و تضرع و مسكنت و علامت خشوع قلب است و وقتى بنده ، اين چنين در بارگاه كريم حضور مى يابد،خدايش درها را باز مى كند و مستمند گنهكار را مى پذيرد و تكريم مى نمايد…
————-
١. كافى٤٧/٢. ٢.مزمل/٢و٦؛اسراء/٧٩؛ ٣.سجده/١٦و١٧؛زمر/٩؛طه/١٣؛فرقان/٦٣و٦٤. ٤.آل عمران/١٧. ٥. ذاريات/١٨. ٦.وسائل الشیعة١٨١/٧. ٧.مزمل/١و٢. ٨.آل عمران/١١٣. ٩.طه/٤٨. ١٠. ق/٤٠. ١١.دهر/٢٦.