سرّ يا راز، مخفی کردن مطلبی در دل است و “اسرار” به معنای گفتن راز پنهانی به کسی و سفارش به پنهان داشتن آن است. البته “أَسَرّ” از اضداد است؛ يعنى در لغت عربي هم به معنای پنهان ساختن و هم به معنای آشکار نمودن به کار رفته است. سرّ و مشتقات آن ۳۳ مرتبه در قرآن کریم بیان شده که برخی مصادیق آن به معنای مخفی کردن چیزی آمده؛ مانند: “أَسَرُّوهُ بِضاعَةً”١ يعنى این امر را به عنوان یک سرمایه از دیگران مخفی داشتند؛ و نيز به معنای فعلی را پنهانی انجام دادن آمده است؛ مانند: “وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیة”٢يعنى و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم، در پنهان و آشکار انفاق می‌کنند.اما در بیشتر موارد به معنای سخن پنهانی یا راز درون دل افراد است. اما آنچه در اينجا مورد نظر است،مطالبي است از دانش و معارف كه در سينه كسانى قرار دارد و آنها آن مطالب را از كسانى كه ظرفيتش را نداشتند،مخفى مى داشته اند و گاهى براي كسانى كه داراي ظرفيت بودند يا اصرار به دانستن مى نموده اند، آشكار مى ساخته و از آن مطالب پرده بر مى داشته اند…
اين اسرار گاهى جنبه شخصى دارد و گاهى جنبه علمى و معرفتى ، اما به هرحال چه شخصى باشد و چه معارفى؛ صاحب سرّ بايد مكتوم دارد و إفشا نكند.اصطلاح صاحب سرّ به اين معناست كه فرد، كسي را دوست و رازدار خود دانسته و مطلبي را با او در ميان گذاشته و اطمينان پيدا كرده كه او اين راز را فاش نمى كند؛اما اگر مى دانست كه او اين مطلب را افشا مى كند هرگز با او در ميان نمى گذاشت.حال،صاحب سرّ، بايد اين شأن را براي خود حفظ كند و به آن اطمينان،خيانت روا ندارد،مگر آنكه گوينده راز به او اذن داده باشد كه در شرايطي بتواند راز را با ديگران هم در ميان گزارد. پیامبر خدا(ص) با یکی از همسرانش در ارتباط با مسأله خانوادگی و شخصی،سرّى را در میان گذاشت و آن همسر(عايشه)،خطا كرد و آن راز را با همسر ديگر پيامبر(حفصه)در ميان گذاشت و آن دو راز پيامبر را افشا نمودند و موجب آزار رسول خدا گشتند تا جایی که حضرت حلالی را بر خود تحریم نمود و خدای متعال با نزول آیات اول سوره تحریم، آنها را به شدت توبیخ نموده و با شرح ماجرا، اهدافشان را آشکار ساخت٣.
گاهى سرّ مربوط به مسلمانان است كه در آن صورت افشای آن خیانت محسوب می‌شود؛ مانند: کاری که “ابولبابة بن عبدمنذر” انجام داد و بلافاصله پشیمان شد: ابولبابه، در غزوه بنی قریظه به عنوان داور، میان مسلمانان و یهودیان حاضر شد؛ اما به خاطر بی‌توجهی، سرّی از اسرار مسلمانان را برای یهودیان فاش ساخت٤؛ و اين آيه اشاره به آن است:”به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که می‌دانید”٥. يعنى نبايد رازهاي مسلمانان را نزد بيگانگان افشا نمود اما برعكس،رازها و اسرار دشمنان را كه به آنها دست يافته اند بايد براي خودى ها بيان نمود تا بتوانند براي مقابله با آنها برنامه ريزي نمايند وگرنه شكست خواهند خورد٦.حتى وظيفه است كه كسانى را ماموريت داد تا از راههاي ممكن، در جبهه دشمن نفوذ كنند و اسرار آنها را به دست آورند و در اختيار نيروهاي خودى گذارند تا اقدامات تدافعى يا تهاجمى را تدارك نمايند…
خداوند ، رازهائى را از اسرار عالم، تعبير به غیب تعبیر کرده و بخشي از آنها را با پيامبران خود در ميان گذاشته است:”او دانای غیب است و هیچ کس را بر اسرار غیبش آگاه نمی‌سازد، مگر رسولانی که آنان را برگزیده است”٧؛ بدين معنا كه خداوند این دستیابی و احاطه را از دیگران نفی کرده و آگاهی به تمام علوم غیبی را به خود اختصاص داده است؛ یعنی این غیب ، مختص به علم اوست و از دیگران سلب کلی می کند؛ اما استثنایی در آیه قائل شده كه هر رسولی را که بخواهد و به هر مقدار که خواست او باشد، از علوم غیبی خود آگاه می‌سازد. سخن از اين اسرار است يعنى اسرار علمى و معارفى كه خداوند به پيشوايان دين آموخته است و آنها براي كسانيكه صاحب سر بوده اند،بازگو مى نموده اند.بعضى از اين نمونه ها را در اين مجموعه آشنا مى شويم.اميد است نقل آنها بر معرفت و ايمان افراد بيافزايد و بعضى گره هاي فكرى را بگشايد و از حضرت ولى عصر(عج) كه امروز داناترين انسان به علوم الاهى است، يارى مى طلبيم…
—————-
١.یوسف/١٩. ٢. رعد/٢٢. ٣.تحريم/١-٤؛المیزان فی تفسیرالقرآن۱۹ /۳۳۱. ٤.واحدی نیشابوری، علی‌بن احمد؛ اسباب النزول/١٢٤. ٥. انفال/٢٧. ٦.توبه/۶۴ و٩٤. ٧.جن/٢٦-٢٧.