وقت است اگر به دعوت اُدْعونى اَستَجِب /دستى برآوريم به درگاه كبريا/يا رب به حق نقطه اِنّى اَنَا الغَفور/ كاندر بسيط مركز عالم نيافت جا/يا رب به حق آيت لاتَقنُطوا كه هست/سرمايه سعادت و پيرايه رجا/يا رب به دعوتى كه اجابت قرين اوست /يا رب به حاجتى كه كند لطف تو روا/يا رب در آن زمان كه تو مانى و ما و بس /رحمت كنى و باز نگيرى ز ما عطا… به حق اورا سيدالساجدين و زين العابدين خوانده اند كه سرور ساجدان و زينت عابدان بود و آموزگار مناجات هاي پرشور و پر معنا و سرشار از معنويت و عبوديت براي وصول به قله هاي لقاء. مجموعه دعاها و مناجات هاي آن حضرت با نام صحیفه سجادیه پس از قرآن مجید و نهج البلاغه بزرگترین و مهمترین گنجینه گرانبهای حقایق و معارف الهی به شمار است به گونه اى كه اخت القرآن و انجیل اهل بیت و زبور آل محمد(ص) لقب گرفته است.در ادعيه امام سجاد(ع)دانش و نور الهی موج می‌زند و بوی خوش تعالیم قرآن و روايات نبوى به مشام جان می‌رسد و نمونه اى از سوز و گداز انسان متعبدى است كه جانش مشتاق مشاهده جمال جمیل حق است و با زيباترين كلمات اين ارادت و شوق را در قالب دعا و مناجات آشكار مى سازد. در مدرسه صحيفه نورانى امام، ادب عبوديت و خدمت ربوبيت و معارف ناب و محاسن آداب و اخلاق و شيوه رهايي از زندان ماديات را مى آموزيم كه قرن ها بهترين آموزگار مناجاتيان بوده است…
صحیفه سجادیه معروف، شامل پنجاه و چهار دعاست؛ بعدها بقيه دعاهاي امام هم جمع آورى گرديد ودر “صحيفه جامعه سجاديه” حاوى ٢٧٠ دعا و مناجات از حضرت سجاد(٤) شد١.عظمت كار امام از آن جهت است كه توانست در قالب دعا و مناجات ، يك دور فرهنگ دينى را تبليغ نمايد. تنها يكي از دعاهاي صحيفه سجاديه دعاي مكارم الاخلاق است كه از ۲۲ فراز تشکیل شده که ضمن هر فراز با درخواست آراستگی به برخی از اخلاق پسندیده یا طلب دوری از بعضی رذائل اخلاقی، ارزش‌ها و ضدارزش‌های اخلاقی را معرفی فرموده كه حاوى معارف بلندى در تربيت و تهذيب نفس و كرامت هاي اخلاقى و سير ايمان و کمال و یقین تا نیکوترین نیت‌ها و عمل‌ها و رسیدن به حالات معنوى و نهادینه شدن اوصاف اخلاقی است٢.ديگر يادگار امام زين العابدين(ع)، دعاي ابوحمزه ثُمالى است كه شبچراغ مناجاتيان در سحرها به ويژه اسحار نورانى ماه رمضان است. روایت‌کننده دعا، ابوحمزه ثُمالی از یاران امام سجاد(ع)است و به همین دلیل به این نام شهرت يافته است و مى گويدامام در شب‌های ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می‌پرداختند و هنگام سحر این دعا را می‌خواندند.اين ميراث بسيار گرانقدر بهترين معلم در شيوه مناجات و راز و نیاز انسان با پروردگار است كه با عبارت«إِلَهِي لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِكَ» آغاز و به جمله «وَ رَضِّنِی مِنَ الْعَيْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِی يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ» به پايان مى رسد٣.در گنجينه مفاهيم آن افزون بر دروس خداشناسی،معادشناسی و تأکید مقام نبوت و امامت، جامع‌ترین خواسته‌های هر فرد مؤمن برای سعادت دنیوی و اخروی بیان گردیده است٢.
تامل در فهرست دعاها و مناجات هاي صحيفه سجاديه نشان مى دهد كه آن حضرت همه اوقات شبانه روز و ماه و سال به ويژه روزهاي خاص را براي نيايش با پروردگار در نظر و براي هريك دعا يا مناجاتى داشته است؛ همچنين نيايش هائى براي همه حالات انسان در نشيب و فرازهاي زندگى و شدائد و بيمارى ها و حوادث و خشكسالى و طلب باران و هنگام عذرخواهى و درخواست توبه و حسن عاقبت و ديگر حاجت ها بيان نموده و نيز دعاهائى براي مرزبانان، فرزندان، همسايگان و دوستان را تعليم داده اند.نيك است با يكي از فرازها و مناجات هاي اين صحيفه نورانى كلام را متبرك نمائيم:”…وَ انْظُرْ إِلَیّ وَ انْظُرْ لِی فِی جَمِیعِ أُمُورِی، فَإِنّکَ إِنْ وَکَلْتَنِی إِلَی نَفْسِی عَجَزْتُ عَنْهَا وَ لَمْ أُقِمْ مَا فِیهِ مَصْلَحَتُهَا، وَ إِنْ وَکَلْتَنِی إِلَی خَلْقِکَ تَجَهّمُونِی، وَ إِنْ أَلْجَأْتَنِی إِلَی قَرَابَتِی حَرَمُونِی، وَ إِنْ أَعْطَوْا أَعْطَوْا قَلِیلًا نَکِداً، وَ مَنّوا عَلَیّ طَوِیلًا، وَ ذَمّوا کَثِیراً. فَبِفَضْلِکَ اللّهُمّ فَأَغْنِنِی وَ بِعَظَمَتِکَ فَانْعَشْنِی، وَ بِسَعَتِکَ فَابْسُطْ یَدِی، وَ بِمَا عِنْدَکَ فَاکْفِنِی.اللّهُمّ صَلّ عَلَی مُحَمّدٍ وَ آلِهِ وَ خَلّصْنِی مِنَ الْحَسَدِ وَ احْصُرْنِی عَنِ الذّنُوبِ وَ وَرّعْنِی عَنِ الْمَحَارِمِ وَ لَا تُجَرّئْنِی عَلَی الْمَعَاصِی وَ اجْعَلْ هَوَایَ عِنْدَکَ وَ رِضَایَ فِیمَا یَرِدُ عَلَیّ مِنْکَ وَ بَارِکْ لِی فِیمَا رَزَقْتَنِی وَ فِیمَا خَوّلْتَنِی وَ فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیّ وَ اجْعَلْنِی فِی کُلّ حَالَاتِی مَحْفُوظاً مَکْلُوءاً مَسْتُوراً مَمْنُوعاً مُعَاذاً مُجَاراً”.
پروردگارا ! مرا به خلق خود وا مگذار؛ بلکه خود به تنهائی حاجتم را برآور و کار مرا به عهده گیر، و مرا منظور نظر خود ساز و در همه کارهایم با چشم لطف بنگر؛ زیرا اگر مرا به نفس خود واگذاری از اداره آن فرو مانم و آنچه را که صلاح نفس من در آن است بر پا ندارم، و اگر مرا به خلق خود واگذاری، روی بر من ترش کنند و اگر بر عهده خویشانم موکول کنی محرومم سازند؛ و اگر عطا کنند عطائی کم و بی برکت دهند و منّت فراوان نهند و نکوهشی بسیار کنند؛خدایا پس به فضل خود بی نیازم کن؛ و بدست عظمتت زیر بازویم را بگیر و بر پایم‌دار؛ و به توانگری خود دستم را گشاده ساز و به رحمتت بی نیازم کن؛ خدایا بر محمد و آلش رحمت فرست و مرا از حسد برهان و از گناهان بازدار و از کارهای حرام توفیق پرهیز بخش و بر ارتکاب معاصی دلیرم مکن و مرغ دلم را در شاخسار لطف و رحمت خود به پرواز درآور و به هر شهد و شرنگ که از جام تقدیر تو به کامم در آید، شادم ساز!
————-
١.قم؛موسسه پژوهشى امام مهدى(ع)، محمدباقر موحد ابطحى. ٢.صحيفه سجاديه،دعاي بيستم. ٣. مفاتيح الجنان، دعاي ابوحمزه ثمالى. ٤. صحيفه سجاديه،دعاي بيست و دوم.
