ابن هشام(متوفی ۲۱۳یا ۲۱۸ق)، تاریخ نگار قرن سوم ،صاحب كتاب “السيرة النبويه”(سيره پيامبر اسلام) است كه تصحيح و اصلاح كتاب سيره ابن اسحاق مى باشد. ابن هشام چنانکه خود گفته است مطالبی را که بی‌ارتباط با پیامبر در سیره ابن اسحاق دیده و نیز برخی اشعار و مطالب شنیع را از این سیره حذف کرده و مواردی را نیز به آن افزوده است.او در مصر به دنیا آمد و در بصره رشد نمود.«القصائد الحمیریه» و «التیجان فی ملوک حمیر» از دیگر آثار اوست اما عمده شهرت ابن هشام، به خاطر تالیف کتاب السیرة النبویه است. ابن خلّكان در شرح حال وی می‌نویسد: “ابن هشام همان کسی است که سیرۀ رسول الله را از مغازی واقدی و سیره ابن اسحاق جمع‌آوری نموده و آنها را تهذیب و تلخیص کرده است و این همان سیره‌ای است که در دسترس مردم قرار دارد و به سیرۀ ابن هشام معروف است”.او مطالبى را از سیره ابن اسحاق حذف و مطالبى را به آن اضافه کرد و آن را مورد نقد و مقایسه با روایات متعارض قرار داد و نامش را سيره پيامبر ناميد.
او در ابتداى آن نوشت:«ما به خواست خدا این کتاب را با ذکر زندگانی اسماعيل بن ابراهيم که جدّ رسول الله(ص) از طرف پدرانش بوده است، شروع می‌کنیم و زندگی پدران ايشان را تا حضرت اسماعیل با ذکر حوادث مربوط به هر کدام توضیح می‌دهیم و برای رعایت اختصار نامی از دیگر فرزندان اسماعیل را نیاورده‌ایم. و در این میان بعضی از مطالبی را که ابن اسحاق ذکر کرده است؛ ولی در آنها ذکری از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله به میان نیامده و یا در قرآن اشاره‌ای بدان نشده است و یا ربطی به موضوع این کتاب ندارد، برای مختصر کردن کتاب آنها را حذف می‌کنیم. هم چنین بعضی از اشعار را که وی نقل کرده و به وسیلۀ هیچ یک از استادان شعر شناخته نشده و یا اخباری را ذکر نموده که سخن گفتن دربارۀ آنها زشت است و یا بعضی از مردم آن را نمی‌پسندند و یا بکایی به صحّت آنها اقرار نکرده است را، حذف می‌کنیم. و به خواست خدا مطالب دیگری که از وی نقل شده است را تا آنجا که برای ما روایت شده باشد و به آن علم یافته باشیم پی‌گیری و نقل خواهیم نمود”.
گفته شده که ابن هشام مواردی که در «سیره ابن اسحاق» منطبق با گرایش شیعی بوده را حذف کرده است مانند: روایت انذار عشیره که بر مبنای آن، پیامبر(ص) حضرت علی(ع) را به عنوان برادر و وصی و جانشین خود معرفی کرده است؛ در حالیکه، این روایت را طبری از طریق ابن اسحاق نقل کرده ولی اثری از این حدیث در سیره ابن هشام نیست. محققان اين موضوع و امثال آن را اينگونه تحليل كرده اند كه در عصر امویان طرحى حساب شده و کوششى عظیم در جعل حدیث به عمل آمد. مدائنى مورخ مشهورِ صدر اسلام بخش هاى زیادى از سیاست امویان را آورده است. او چندین بخشنامه رسمى دولتى را مى آورد كه در یکى از این بخشنامه ها، معاویه به تمام کارگزاران خود در بلاد مختلف عالم اسلام دستور مى دهد: حدیثى در فضیلت ابوتراب [امیرالمؤمنین على(ع)] نباشد مگر اینکه روایتى همانند آن را در فضل خلفاى نخستین و صحابه براى من بیاورید،یا ضد آن را روایت کنید. این کار نزد من محبوب تر است و براى شکستن دلایل و براهین ابوتراب و شیعیان وى, وسیله اى قوی تر و برنده تر! لذا جاعلان عصر اموى با واقعیات تاریخى مقابله کرده اند از جمله در مورد چگونگى اسلام آوردن امیرالمؤمنین(ع)،در مورد اولین اسلام آورنده، در زمینه اولین روز دعوت به اسلام، در شأن نزول آیه شریفه “انذر عشیرتک الاقربین”، درباره لیلة المبیت و جریانات مربوط به هجرت نبوى(ص) و ده ها مسأله اساسى دیگر.
ابن هشام عقائد خود مثل عقيده به عدالت همه صحابه در تاريخ خود دخالت داده و بعضى نام ها را حذف نموده است مانند حذف نام صحابه اى كه عمار را تهديد نمود. سهیلى شارح سیره ابن هشام در توضیح این موضوع مى گوید: ابن اسحاق این مرد را نامبرده است، اما ابن هشام از نام بردن او کراهت داشته است زیرا نمى خواسته است نام فردى از اصحاب رسول را به بدى یاد کند! متأسفانه این کتاب نیز مانند تمام کتب تاریخ و سیره ، بعضاً گرفتار پنهان کارى و تحریف و تبدیل حقایق و تعصب است لذا درست و نادرست در این کتاب و در تمام این گونه کتب جمع شده است تا آنجا که به اطمینان مى توانیم بگوییم ما مطلقا کتابى که آن را تاریخ صحیح اسلام یا سیره صحیح پیامبر بدانیم و بتوانیم چشم بسته بدان مراجعه کنیم در دست نداریم. هرچه هست و هرچه داریم باید سطر به سطر به دقت خوانده شود و روایت به روایت از حیث سند و متن، مورد بررسى و نقادى قرار گیرد. صرف اینکه متن از متون کهن است و یا اینکه نویسنده اش فلان شخصيت است، کافى نیست و بدون تحقیق و نقد نمى تواند مورد استناد قرار گیرد.كارى كه تا اندازه اى جعفر مرتضى در مجموعه گرانسنگ “سيره صحيح پيامبر اكرم” انجام داده است.
