اهميت دادن به كسب و كار و تلاش براي تأمين معيشت خانواده، آن چنان مهم شمرده شده كه اين تلاشگران، مجاهدان راه خدا نام گرفته اند(الكادّ علي عياله كالمجاهد في سبيل الله)١. شرط وصول به اين مقام بزرگ هم آن است كه اين كسب روزي از مسير حلال باشد تا لقمه اي غير حلال بر سفره اي قرار نگيرد كه لقمه حرام آثار خطرناك دنيوي و اخروي براي خورندگانش دارد. اين است كه شناخت كسب و كارهاي حلال و حرام پيش از ورود به كار امري الزامي است زيرا هر نوع درآمدى مجاز و حلال نيست! هم شغل بايد مشروع باشد و هم درآمد ناشي از شغل؛ معيار حلال و حرام ، حاكم بر انتخاب شغل و نوع درامد است؛ بايد اين حدّ و حدود را شناخت.برای آنکه کاسب، به ورطه حرام نغلتد بفرموده حضرت علی (ع)انسان، باید نخست احکام حلال و حرام فقهی را بشناسد سپس اقدام به تأسیس کسب و کاری کند، آن حضرت خطاب به بازرگانان، سه بار كه نشان تأكيد است، فرمود: “الفقه ثم المتجر”١(نخست فقه تجارت را بياموزيد سپس به تجارت بپردازيد).
در فقه ما بعضى كسب و كارها حرام هستند كه عنوان”مكاسب محرمه” دارند و کاسب نباید به آنها آلوده شود زيرا آثار سوء عینی و وضعی مال حرام، فرد و جامعه را دچار آسیب های جدی و جبران ناپذیر می كند.خداوند فرموده است:”اى مومنان! در اموال يكديگر از طريق باطل تصرف نكنيد”٣.كسب و كارهاى حرام مثل:ربا، رشوه، کم فروشی، جعل و کلاه برداری، تبانی در معاملات، غش و تقلب در کالاها و خدمات، احتکار ارزاق عمومی و كالاهاي مورد نياز جامعه برای افزایش قیمت، کم فروشی و دریافت پول برای انجام کارهای حرام و غیر مشروع،دزدی و خیانت، حیف و میل بیت‌المال، خوردن اموال ایتام، اتلاف و تضییع حقوق دیگران و منابع بیت‌المال، درآمد حاصل از قماربازی و یا واسطه‌گری در این امر، دلّالی و نیز خرید و فروش مشروبات الکلی، مواد مخدر، قاچاق کالاها و خدمات، تولید و ساخت ابزار و ادوات و کالاهای یاد شده تجارت نسبت به امور یاد شده، خرید و فروش گوشت خوک و تولید و پرورش آن و دلالی و واسطه‌گری در این امور ،خرید و فروش اعیان نجسه، خرید و فروش آلات قمار و لهو و لعب، کسب درآمد از طریق غناء، کسب و کاری که مستلزم غیبت مسلمانی باشد…
پیامبر (ص)از قول خداوند فرمود: “هر کس باکی نداشته باشد که دینار و درهم را از کجا به دست می آورد، من هم روز قیامت باکی ندارم که او را از کدام در وارد آتش جهنم کنم”٤؛ همچنين فرمود: “هر کس دوست دارد دعایش مستجاب شود، باید آنچه را می خورد و کسب می کند، پاکیزه نماید”٥.مفاسد اقتصادي كه امروز گريبانگير جوامع است،ناشي از همين عدم رعايت احكام الله است. يا آشنا به فقه تجارت و كسب و كار نيستند يا اعتقاد ندارند لذا به حرام مي غلطند و فساد مي آفرينند كه شاهد هستيم.گاهي كسب روزي حلال، آن چنان دشوار مي شود كه بايد با دعا از محضر ربوبي مسئلت نمود تا انسان را نگهدارد كه در اين زمينه دعاهايي وارد شده است٦.امام صادق(ع) داستان آن مرد بنى اسرائيلى را بيان مى فرمايد كه دو درهم حلال را بر دو هزار درهم حلال ترجيح داد و خداوند دو درهم او را بركت داد كه چهل هزار درهم نصيب او شد٧…
همچنين به خاطر حقوق شرعى مال(خمس و زكات)،خدا و ولى الله در منافع حاصل از كسب و كار شريك ما هستند، لذا بايد بيشتر مراقب باشيم كه حدود را رعايت كنيم و با طيب خاطر حقوق آنها را بپردازيم تا اموال تزكيه و پاك شود.كاسبان آگاه هماره از شريك منافع خويش يعنى صاحب الزمان(ع) استمداد مى كنند تا آنها را موفق بدارد و از حرام مراقبت نمايد.انسان منتظر ، علاوه بر رعايت اين اصول در مورد معيشت، وليّ نعمت خود را صاحب الزمان سلام الله عليه مي داند و از او براي روزي حلالي كه نصيبش نموده ممنون و سپاسگزار است زيرا باور دارد” بيمنه رزق الوري” ، به ميمنت وجود ذيجود است كه مردمان روزي مي خورند٨ و از مجراي فيوضات اوست كه نظم آفرينش منتظم است لذا در طول ساعات معيشت ، خود را وسيله اي براي رزق مي شمرد و صاحب خود را در نظر دارد و خويش را در منظر او مي بيند و اين مراقبت او را از لغزش به حرام حفظ مي نمايد و در كنف حمايت ولي الله قرارش مي دهد و پيوندش با امام، محكم تر مى شود و با دعاي آن حضرت كسب و كارش بركت مي يابد.
————-
١.الكافى٨٥/٥. ٢.ميزان الحكمه٥٢٠/١. ٣.نساء/٢٩. ٤.بحارالانوار١٠٠/١١ح٤٦. ٥.عدة الداعى/١٣٩. ٦.الكافى٥٥٠/٢:”اللَّهُمَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ الْحَلَالِ الطَّیِّبِ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً بَلَاغاً لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ صَبّاً صَبّاً هَنِیئاً مَرِیئاً مِنْ غَیْرِ کَدٍّ وَ لَا مَنٍّ مِنْ أَحَد” و نيز:اللهم اغننا بحلالك عن حرامك وبطاعتك عن معصيتك وبفضلك عن من سواك. ٧.وسائل الشيعه٤٥٣/٢٥. ٨.مفاتيح الجنان/ دعاي عديله.