عفو و گذشت، منش و شخصيت انسان هاى بزرگ است.گذشت از گناه و خطاى ديگران و نخواستن حق و حقوق خويش،نشان بزرگ منشى و آقائى است و گفته اند عفو از بزرگان و كريمان است.عفو، صفت خداوندى است كه فردوسى نيز بر آن تاكيد كرده است:خداوند بخشنده دستگير / کريم خطاپوش پوزش پذير(إن الله لَعَفُوٌّ غَفُور١)؛لذا از انسان ها هم با تاكيد فراوان خواسته شده است كه از خطاى هم درگذرند و يكديگر را عفو كنند تا مورد عفو الاهى قرار گيرند٢.عفو و گذشت،نوعاً طرف مقابل را شرمنده و متنبه نموده و به تغيير رفتار او مى انجامد.دزدى ،شبانه به خانه عالمى رفته و چيزهايي را برداشته در كيسه نهاده و مى خواست بر دوش بگيرد و ببرد اما كيسه سنگين بود و او نمى توانست بردارد،عالم به يارى او آمد و كيسه بر دوش او گذاشت.دزد،شرمنده مى شود اما عالم مى گويد تو در خانه پدر خود هستى و مى توانى آنچه مى خواهى بردارى.فرداى آن روز دزد توبه مى كند و از نيكان روزگار مى شود…
عفو يك شيوه تربيتى عملى است كه بايد در نظام اخلاقى و تربيتى افراد و جوامع آموزش داده شود و نهادينه گردد. اگر بدى را با بدى و جرم را با قصاص پاسخ دهيم و عفو نكنيم،ديگران نيز همين شيوه را پيش گيرند و مهر و عاطفه در جامعه كمرنگ مى شود. عفو و گذشت در برابر بدی‌ها، بستری برای ایجاد دوستی‌ها و پیوندهای محکم اجتماعی می‌شود و دل های انسان‌‌ها را به هم نزدیک می‌کند٣.از ديگر كاركردهاى عفو، جلب یاری الهی براى عفو كننده است زيرا کسی که اهل عفو و گذشت باشد منصور به نصرت الهی خواهد بود. امام هشتم(ع) فرمود: هرگاه دو گروه با هم محاربه کنند خداوند گروهی را نصرت می‌دهد که عفو و گذشت آنها بیشتر باشد٤:به قول يك شاعر نوگرا:بخشش را از خورشید بیاموز/که ترازوئی ندارد تا سبك و سنگين كند/جدا نمی سازد و فرقی نمی گذارد/به همه از دم روشنایی می بخشد/محبت را بی محاسبه پخش کن/دروازه های قلبت رابه روی همه بگشا/و باور داشته باش خدایی که در این نزدیکی است، بهترین ها را برایت رقم زده است…
اينكه عفو و گذشت از موجبات بزرگى و عزت است در كلام پيشوايان ما چنين آمده است: پیامبر(ص) فرمود: بر شما باد؛ عفو و اغماض زیرا عفو و گذشت بر عزت و سرافرازی انسان می‌افزاید؛ شما گذشت داشته باشید خداوند شما را عزیز و سرافراز می‌کند٥. امام‌جعفرصادق(ع) نيز فرمود: سه خصلت در هر کس باشد نشانه سروری و آقایی او است: فرو بردن خشم خود در وقت غضب، عفو و اغماض از خطای دیگران و صله ارحام با جان و مال٦. امیر مومنان (ع) فرمود: دو چیز است که (عظمت) ثواب آنها قابل ارزیابی نیست: یکی عفو و اغماض و دیگری عدل و انصاف٧. اين شيوه زندگى،شيوه پيشوايان ماست و هركه بخواهد خود را همانند اهل بیت(ع) کند، باید اهل عفو و گذشت باشد.پیامبر(ص) فرمود: فتوت و بزرگ منشی ما خاندان رسالت، عفو و اغماض از کسی است که به ما ظلم کرده و بذل و عطا است به کسی که ما را محروم ساخته است٨…
اما عفو و گذشت آدابى دارد: يكم:در بند عذرخواهى طرف مقابل نباشد و اگر کسی عذر خواست، باید عذرش را بپذیرد حتی اگر دلیل موجهی برای خطا و گناهش نداشته باشد. دوم: بايد به روى او نياورد بلکه حتی برایش عذر و بهانه بتراشد. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: عذر برادر دینی‌ات را بپذیر و اگر برای خطای خود عذری نداشت تو برای او عذری بتراش!٩. سوم: در عين قدرت ببخشائى نه در حال ضعف؛ امام حسین(ع) فرمود : با گذشت ترین مردم آن کسی است که با داشتن قدرت، عفو و اغماض داشته باشد١٠.چهارم: تغافل است نسبت به خطاي ديگران و ناديده گرفتن .امیر المؤمنین(ع) : تو برخی از امور و ناگواری ها را نادیده بگیر، تا موقعیت و امورت ستوده گردد١١؛ نیز : یکی از شریف‌ترین اعمال یک شخص بزرگوار، نادیده گرفتن اطلاعات خود از (عیوب) دیگران است١٢. پنجم:پذيرش عذر و گذشت: کسی که عذر خواسته ،عذرش را باید پذیرفت و او راعفو کرد. علی(ع) : اقبل عذر من اعتذر الیک؛ اگر کسی از تو عذر خواهی کرد تو نیز عذر او را بپذیر (که نشانه شخصیت والای تو است)١٣. اصولا انسان باید خودش را بر عفو کردن عادت دهد چنانکه آن حضرت می‌فرماید:خودت را به گذشت و جوانمردی عادت بده١٤…
——————-
١.سوره نساء/٩٩. ٢. نور/٢٢. ٣. فصلت/٣٤. ٤.امالى شيخ مفيد/٢٣١. ٥. الكافى١٦٧/٣. ٦.تحف العقول/٣٣٠. ٧. فهرست غرر/٢٥٢. ٨.تحف العقول/٣٧. ٩. همان/١٠٧. ١٠.بحارالانوار١٢١/٧٨. ١١.فهرست غرر/٢٩٧. ١٢.نهج البلاغه،حكمت٢١٣. ١٣.تحف العقول/٢١٣. ١٤.دستور معالم الحكم/٦٩.