چرا در ميان همه مخلوقات، خداوند انسان را اين همه كرامت و شرافت بخشيده كه به خاطر خلقت او،خويش را بهترين آفرينندگان خوانده است:”به یقین،انسان را از عُصاره ای از گِل آفریدیم.سپس او را [به صورت] نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم.آنگاه نطفه را به صورت علقه در آوردیم.پس آن علقه را [به صورت] مُضغَه گردانیدیم،و آنگاه مُضغَه را استخوان هایی ساختیم،بعد استخوان ها را با گوشتی پوشانیدیم،آنگاه [جَنین را در] آفرینشی دیگر پدید آوردیم.آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است”!١؛ و نيز به صراحت از برتري اين موجود با كرامت و شرافت بر بسياري از مخلوقات ديگر خويش ،سخن گفته و فرموده است:”و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و كرامت بخشيديم و آنان را در خُشکی و دریا [بر مرکب ها] بر نشاندی و از چیزهای پاکیزه به ایشان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از آفریده های خود برتری آشکار دادیم”! راز اين همه كرامت و شرافت چيست؟
لازم است براي پى جوئى اين سوال، نيم نگاهى بيندازيم بر تعبيرهايي كه خداوند در خلقت انسان به كار برده است: نخست ، خود را حيات بخش و آموزگار انسان ناميد:”[خدای] رحمان، قرآن را تعليم داد؛ انسان را آفرید و به او سخن گفتن آموخت”٢و سپس فرمود او را در بهترين سامان و اعتدال، قرار داديم: “به راستی انسان را در نیکوترین اعتدال آفریدیم”٣؛ و سپس از زيباترين صورتگري براي انسان خبر داد:” به صورتگرى شما پرداخت و صورت هاى شما را نيكو آراست”!٤ و در نهايت از دميدن روح خويش در او سخن گفت كه بعضى علت اين همه كرامت را همين روح خدايي در انسان،شمرده اند:”پس وقتی آن را به سامان آوردم و از روح خود در آن دمیدم،[به فرشتگان گفتم]پیش او به سجده در افتید”٥؛ و نيز:”آنگاه او را درست اندام کرد، و از روح خویش در او دمید”٦؛ و از اين دميدن روح با عنوان آفرينشى ديگر هم نام برد كه در مرحله آخرين خلقت انسان انجام داد:”آنگاه آفرینشی دیگر پدید آوردیم؛ آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است”!٧…
آفرينش اين آفريده با كرامت و برنامه زندگى او در اين دنيا با اعطاي دو موهبت ديگر تكميل مى شود:نخست اعطاي عقل به عنوان راهنماي درونى انسان و دوم ارسال پيامبران به عنوان راهنماي بيرونى براي انسان تا با آن دو به بالاترين كرامت ها دست يابد.عقل،پيامبر درون آدمى است كه اگر كسي آن را به كار نگيرد در زمره بدترين جنبدگان قرار داده مى شود و از قله همه آن كرامت ها كه براي انسان نهاده شده، سقوط مى نمايد و در زمره بدترين جنبندگان قرار مى گيرد٨. همين پيامبر درنى يعنى عقل،انسان را به پيامبران و فرستادگان حق راهنمايي مى كند تا برنامه زندگى را از آنها بگيرد زيرا اين برنامه را خداوند كه خالق انسان است توسط پيامبران براي او فرستاده است؛ چرا كه با همين عقل درمى يابد كه هيچكس جز خدا نمى تواند برنامه سعادت انسان را تنظيم نمايد:”به یقین، خدا بر مؤمنان منّت نهاد [که] پیامبری از خودشان در میان آنان بر انگیخت، تا آیات خود را بر ایشان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد”٩.
اما همه اين كرامت وهبي و إعطائي وقتى كامل مى شود كه خود انسان با اختيار و اراده خويش و بهره گيرى از هدايت هاي عقل و انبياء، تلاشي انجام دهد و با گزينش راه درست و صحيح و پيمودن آن ،كرامتى را براي خويش كسب نمايد. اين كرامت اكتسابي كه با اراده و انتخاب او به دست مى آيد همان “تقوى”است كه ملاك گرامى بودن او نزد خداوند است:”ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم،و شما را ملّت ملّت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید.در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست.بی‌تردید،خداوند دانای آگاه است”١٠. يعنى خداوند به تقواي شما مى نگرد و شما را تكريم مى نمايد و فضيلت مى دهد هر که تقوایش زیادتر است، پیش خدا کرامتش افزون تر است. این آیه بر تمامی تبعیضات کاذب اجتماعی رایج در بین جوامع بشری که انسانهای مستضعف از آن به تنگ آمده اند، خط بطلان می‌کشد و كرامت انسانى را در پرواپيشگى و خداترسى كه همان پيروى از راه عقل و دين است،معرفي مى نمايد…
—————
١.مومنون/١١-١٤. ٢.الرحمن/١-٤. ٣. تين/٤. ٤.تغابن/٣. ٥. حجر/٢٩. ٦.سجده/٨(البته روح یکی از مخلوقات الاهی است چنانکه در سوره قدر، خبر از نزول او در شب قدر می دهد). ٧.مومنون/١٤.
٨. انفال/٢٢. ٩. آل عمران/١٦٤. ١٠.حجرات/١٣.