غفّاری و حکیمی و ربّی و داوری/ فوق عروج وهم و فراتر ز باوری/از هر چه دیده‌اند و ندیدند خوب تر/ وز هر چه گفته‌اند و نگفتند، برترى/ پُرسی اگر تو کیستی و من که؟، گویمت:/ من عبد کوچکم تو خداوند اکبری!/در پیش وسعت کَرَمت نیز کوچک اس/حتی گر از گناه همه خلق بگذرى/ پروندۀ سیاه مرا هر چه بنگری/ تو برتری از اینکه به رویم بیاوری…امام محمّد باقر(ع)در عبادت، ذکر خدا، دعا و مناجات، تضرّع و خوف و خشیّت الهی، همانند پدرش امام زین العابدین(ع) در مرتبه اعلای عبوديت و سرامد مردم عصر خود بود.امام صادق(ع) فرمود: “پدرم کثیرالذکر بود. در حال راه رفتن، غذا خوردن، حتّی درحالی که با مردم سخن می‌گفت، از ذکر خدا غافل نبود. ذکر «لاإله إلاّ الله» را همواره بر زبان داشت. گاهی ما را جمع می‌کرد و امر می‌فرمود تا طلوع آفتاب مشغول ذکر باشیم و به افرادی که قرائت قرآن می‌دانستند می‌فرمود:قرآن بخوانيد و به آنها كه قرآن نمى خواندند، تعليم ذكر مى فرمود”١؛ و فرمود:پدرم در نیمه‌های شب، درحال تضرّع و مناجات و گریه می‌گفت:” أمرتَني فلمْ ائتمرْ، و نهيتَني فلم أنزجرْ، فها أنا عبدك بين يديكَ و لااعتذرُ”٢(مرا امر کردی، فرمان نبردم؛ نهی نمودی، عمل نكردم؛اینک این منم، بنده‌ی تو که هیچ عذری در پیشگاهت ندارم …
مولف كتاب “الصحیفة الباقریة و الصادقیة الجامعة”،۱۴۲۵ دعا و مناجات از امام باقر و امام صادق عليهماالسلام، گردآورى و عرضه نموده است٣.عدّه ای از اصحاب حضرت امام باقر(ع)نقل نمودند:روزی قبل از ورود به اتاق امام، شنیدیم شخصی به زبان سریانی با صدایی بسیار نیکو، جملاتی می‌گوید و می گرید؛ صدای او به قدری زیبا بود و گریه اش به اندازه ای در دل اثر داشت که عده ای از ما نیز به گریه افتادند؛ با اینکه معنای آن کلمات را که عربی نبود، نمی فهمیدیم. گمان کردیم عده ای از اهل کتاب یهود و نصاری نزد امام هستند. بالاخره سکوت شد و ما داخل شدیم ولی هیچکس را نزد امام ندیدیم.گفتیم:صدای بسیار حزن‌آلودی را به زبان سریانی می‌شنیدیم!حضرت باقر (ع)فرمود: “من به یاد مناجات یکی از پیامبران به نام الیا(از پيامبران بنى اسرائيل)افتاده بودم، آن مناجات را می‌خواندم و می‌گریستم٤.رواى گويد:امام باقر(ع) را در کنار کعبه دیدم گریه و مناجات می نمود؛ عرض کردم: پدر و مادرم به فدایت، مردم به تو نگاه می‌کنند، مناسب است که آرام گریه کنيد؛فرمود:چرا بلند گریه نکنم؟ شاید خداوند متعال با نظر رحمتش به من بنگرد، تا در پرتو رحمتش در فردای قیامت، در پیشگاهش رستگار شوم٥…
امام صادق(ع)فرمود: من همواره شب ها هنگام خواب، بستر پدرم امام باقر(ع) را می‌گستردم، یک شب در انتظارش بودم، دیدم نیامد. برخاستم به مسجد رفتم و به جستجو پرداختم، دیدم آن حضرت تنها در مسجد در حال سجده است، آرام جلو رفتم شنیدم در حال گریه و ناله، اين چنين با خدا مناجات مى نمود:به خدا چنین عرض می‌کند:خدایا تو پاک و منزّه هستی و به حقّ پروردگار من می باشی، پروردگارا تنها برای تو از روی بندگی و کوچکی سجده می کنم، خدایا عملم ناچیز است آن را بسیار گردان. خدایا مرا در روزی که بندگانت را محشور می‌کنی، از عذابت نگهداری و توبه‌ام را بپذیر که تو بسیار توبه پذیر و مهربان هستى(سُبْحَانَكَ اَللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّی حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَكَ یا رَبِّ … تَعَبُّداً وَ رِقّاً اَللَّهُمَّ إِنَّ عَمَلِی ضَعِیفٌ فَضَاعِفْهُ لِی اَللَّهُمَّ قِنِی عَذَابَكَ یوْمَ تَبْعَثُ عِبَادَكَ وَ تُبْ عَلَی إِنَّكَ أَنْتَ اَلتَّوَّابُ اَلرَّحِیمُ)٦؛ونیز می‌فرمود:هیچ چیزی در پیشگاه خدا محبوب تر از سؤال و تقاضا از محضر ربوبي نيست ؛ دعا به قدری اثربخش است که قضای الهی را هیچ چیز جز دعا دفع نمی کند٧.اين حالات براي امام، هميشگى بود و حتى چنان که ذکر كرده اند آن حضرت در لحظه آخر عمرش نیز به مناجات با خدا اشتغال داشت…
دعای سحر حاوی اسماء اعظم خداست، ابن طاووس در «کتاب الإقبال بالأعمال» از علی بن یقطین نقل می‌کند: وى نامه‌‌اى به «امام رضا (ع)به نقل از پدرش دعا و مناجات امام باقر(ع)در سحرهاي ماه رمضان را نقل نموده و فرمود:پدرم گفت که امام باقر (ع) فرموده است:اگر مردم از عظمت دعای سحر نزد خداوند و سرعت اجابت آن براى صاحبانش خبر داشتند، بر سر آن با یکدیگر به جنگ مى پرداختند!خداوند رحمتش را به هر کس بخواهد، ویژه مى سازد؛اگر سوگند خورم، راست گفته‌‌ام که اسماء اعظم خداوند، در این دعاست، پس هرگاه دعا کردید بکوشید چرا که آن از دانش نهفته است و آن را جز از اهلش، از دیگران پنهان بدارید:” اللهم انى اسئلك من بهائك بأبهاه و كل بهائك بهىّ…”٨.مناجات و دعاي ديگرى به نام دعاي عهد از آن حضرت نقل است كه فرمود:هركس ان را بخواند، نامش در دفتر ياوران قائم (ع)نوشته شود: اللهم يا إله الآلهة يا واحد يا أحد يا آخر الآخرين يا قاهر القاهرين يا علي يا عظيم أنت العلي الأعلى علوت فوق كل علو هذا يا سيدي عهدي وأنت منجز وعدي فصل يا مولاي عهدي وأنجز وعدي.آمنت بك، أسألك بحجابك العربي وبحجابك العجمي وبحجابك العبراني وبحجابك السرياني وبحجابك الرومي وبحجابك الهندي وأثبت معرفتك بالعناية الأولى.
فإنك أنت الله لا ترى وأنت بالمنظر الأعلى وأتقرب إليك برسولك المنذر صلى الله علية وآله وبعلي أمير المؤمنين (صلوات الله عليه) الهادي وبالحسن السيد وبالحسين الشهيد سبطي نبيك وبفاطمة البتول وبعلي بن الحسين زين العابدين ذي الثفنات ومحمد بن علي الباقر عن علمك وبجعفر بن محمد الصادق الذي صدق بميثاقك وبميعادك وموسى بن جعفر الحصور القائم بعهدك وبعلي بن موسى الرضا الراضي بحكمك ولمحمد بن علي الحبر الفاضل المرتضى في المؤمنين وبعلي بن محمد الأمين المؤتمن هادي المسترشدين وبالحسن بن علي الطاهر الزكي خزانة الوصيين؛ وأتقرب إليك بالإمام القائم العدل المنتظر المهدي إمامنا وابن إمامنا (صلوات الله عليهم أجمعين)؛يا من جلّ فعظم وأهل ذلك فعفى ورحم يا من قدر فلطف أشكو إليك ضعفي وما قصر عنه أملي من توحيدك وكنه معرفتك وأتوجه إليك بالتسمية البيضاء وبالوحدانية الكبرى التي قصر عنها من أدبر وتولى وآمنت بحجابك الأعظم وبكلماتك التامان العليا التي خلقت منها دار البلاء وأحللت من أحببت جنة المأوى.وآمنت بالسابقين والصديقين أصحاب اليمين من المؤمنين الذين خلطوا عملاً صالحاً، وآخر سيئاً ألا توليني غيرهم ولا تفرق بيني وبينهم غداً إذا قدَّمت الرضا بفصل القضاء آمنت بسرهم وعلانيتهم وخواتيم أعمالهم فإنك تختم عليها إذا شئت.يا من أتحفني بالإقرار بالوحدانية وحباني بمعرفة الربوبية وخلصني من الشك والعمى رضيت بك رباً وبالأصفياء حججاً وبالمحجوبين أنبياء وبالرسل أدلاّء وبالمتقين أمراء وسامعاً لك مطيعاً٩.
——————
١.بحارالانوار٢٩٧/٤٦. ٢.كشف الغُمّه٣٣٠/٢. ٣.موحد ابطحى،موسسة الامام المهدى(ع)،قم. ٤.بحارالانوار ٢٥٤/٤٦. ٥.بحارالانوار٢٩٠/٤٦. ٦.فروع کافی٣٢٣/٣. ٧.کشف الغمه٣١٩/٢-٣٢٠. ٨.ابن طاووس، الإقبال بالأعمال به نقل از علی بن یقطین؛مفاتيح الجنان،دعاي سحرهاي ماه رمضان. ٩. بحارالانوار٣٣٧/٩٢.