آموزگار مناجات خود خداست كه دوست مى دارد انسان ها با او صميمانه و با واژه “ربنا” و “ربِّ” و ” اللهمّ”، راز و نياز و عرض حاجت كنند؛لذا در حدود هفتاد ربّناي قرآن، گونه اى از همسخنى با مولاي مهربان ، آموزش داده مى شود و نيز حاجات و خواسته هاى متنوع انسان ها مطرح مى گردد. در اين دعاهاي صميمانه، بنده شرايط خود را مى گويد و در ادامه آن، خواسته هاي خود را كه سعادت اين جهاني و آن جهانى است، ارائه مى نمايد:”اى پروردگار ما، ما به تو ایمان آورده‌ایم پس گناهان ما را بیامرز و ما را از عذاب جهنم مصون بدار”(رَبُّنا اِنَّنا امَنّا فَاغْفِرْلَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النّارِ)١؛ و يا: “اي پروردگار ما! ما ندای منادی تو را که مردم را دعوت می‌کرد که به خدای یگانه ایمان آورید، شنیدیم و ایمان آوردیم؛ اى پروردگار ما، گناهان ما را بیامرز و از بدی های ما در گذر و آنها را بپوشان و ما را با نیکوکاران قرار ده و جان ما را با آنان بستان!(رَبَّنا اِنَّنا سمَِعْنا مُنادِیاً یُنادی لِلاْیمانِ اَنْ امِنُوا بِرَبَّکُمْ فَامَنّا؛رَبَّنا فَاغْفِرْلَنا ذُنُوبَنا وَ کَفَّرْ عَنّا سَیّئاتِنا وَ توَفَّنا مَعَ الاْبْرارِ)٢.
در نجواها و گفتگوهاي قرآنى، اين چنين است كه دعا كننده، ابتدا معبودش را مى ستايد و به صفات حميده و قدرت لايزالش توصيف مى كند،آنگاه خواسته هاي خود را مطرح مى نمايد.اين شيوه چنانكه بعداً خواهيم ديد،در دعاها و مناجات هاي پيشوايان دين هم رعايت شده است : “همانا تو اي پروردگار ما، رئوف و مهربانى”(رَبَّنا اِنَّکَ رَئوُفٌ رَحیم)٣؛”پروردگار ما ، حقیقتاً تو عزیز و حکیم ، غالب و مصلحت دانی”( رَبَّنا اِنَّکَ اَنْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ)٤؛و نيز: “پروردگار ما، آنچه را در پنهان و آشکار عمل مى کنیم تو مى دانى و هیچ کار و هیچ چیز در آسمان و زمين بر خداوند پوشیده نيست”(رَبَّنا اِنَّکَ تَعْلَمُ ما نَخْفی وَ ما نُعْلِنُ وَ ما یَخْفی عَلَی اللِّه مِنْ شَیءٍ فِی اْلاَرْضِ وَ لافِی السَّماِء)٥؛ ” اى پروردگارما، اين تو هستی که روز قیامت- روزی که در آن شکى نیست- همه بندگانت را جمع می‌کنى و خداوند خُلف وعده نمى نمايد”( رَبَّنا اِنَّکَ جامِعُ النّاسِ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فیِه اِنَّ اللهَ لایُخْلِفُ الْمیعادَ)٦.
پس از آن ستايش ها نوبت به خواسته ها مي رسد كه هر نوع خواسته اي را شامل مي شود همچون: آمرزش خود و والدين و مومنان: “پروردگار ما ! مرا و پدر و مادر مرا و همچنین مومنین را در روز حساب بیامرز( رَبَّنا اغِْفرْلی وَلِوالِدَیَّ وَ لِلْموْمِنینَ یَوْمَ یَقَومُ الْحِسابُ)٧ ؛ گشايش در روابط داخلي امور مومنان:”پروردگارما! دری از رحمت به سوی ما و قوم ما بگشا که راه تو راه حق است و تو بهترین گشاینده ای”( رَبّنا افْتَحْ بیننا وَ بَیْنَ قَوْمِنا بِالْحَقَّ وَ اَنْتَ خَیْرُ الْفاتِحینَ)٨؛ تقاضاي صبر و شكيبائى و ثبات قدم و پيروزي بر كافران:”پروردگار ما! به ما صبر و شکیبایی به ما عنایت کن و قدم هاي ما را ثابت و استوار گردان و بر کفار پیروزی بخش”( رَبَّنا اَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ ثَبَّتْ اَقدامَنا وَ اَنْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرینَ)٩؛ تقاضاي نجات از عذاب:”پروردگار ما ! عذاب را از ما دور بگردان و برطرف ساز که ما گرویدگان به تو هستیم”(رَبّنَا اَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ تَوَفَّنا مُسْلِمینَ)١٠؛ تقاضاي مائده آسمانى: “پروردگار ما ! از آسمان برای ما مائده و غذایی فرست که بر ما و آیندگان ،روز عید باشد”(رَبَّنا اَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَهً مِنَ السَّماِء تَکُونُ لَنا عیداً لاَِوَّلِنا وَ اخِرِنا)١١؛ نجات از دست ستمكاران: “پروردگارما! ما را از دست ستمکاران اين قريه نجات ده و راه فرج و نجاتی به ما بنما و یار و مددکاری برای ما بفرست که از جانب تو یاور ما باشد”(رَبَّنا اَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَهِ الظّالِمِ اَهْلُها وَ اَجْعَلْ َلنا مِن لَدُنْکَ وَلِیّاً وَ اجْعَلْْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصیراً)١٢.
اين “يارب”، “يا رب” گفتن ها و “ربّنا” خواندن هاي قرآني ،كم كم ورد زبان مناجيان و نيايشگران خواهد شد و تبديل به يك رفتار و عمل هميشگي آنان گشته و هماره با معبود خويش ،همسخنى و عرض نياز مى كنند و در زبان شعري نيز روان و شيوا با پروردگار خويش راز و نياز مى نمايند: یارب مکن از لطف پریشان مارا/ هر چند که هست جرم و عصیان مارا/ ذات تو غنی و ما همه محتاجیم/محتاج به غیر خود مگردان مارا !…یارب تو چنان کن که پریشان نشوم/ محتاج به بیگانه و خویشان نشوم/ بی منت خلق ، خود مرا روزی ده/ تا از در تو بر در ایشان نشوم…
——————
١. آل عمران/١٦. ٢.آل عمران/١٩٣. ٣.حشر/١٠. ٤.ممتحنه/٥. ٥. ابراهيم/٣٨. ٦. آل عمران/٩. ٧. ابراهيم/٤١. ٨. اعراف/٨٩. ٩.بقره/٢٥٠. ١٠. اعراف/١٢٦. ١١.مائده/١١٤. ١٢. نساء/٧٥.