آيا جاودانگى عذاب براي مجرمان در دوزخ، با عدالت خداوند سازگار است؟ اين مجرمان مدت كوتاهى در دنيا تبهكارى كرده اند، چرا به همان مدت كه جرم انجام داده اند،عقاب نمى شوند و بايد در جهنم،خالد باشند؟خلود آنها چه توجيهى دارد؟ مسئله ى جاودانگى عذاب برخى دوزخيان از ديرباز مورد مناقشه، جدال، شبهه و اشكال هاى فراوان قرار گرفته و انديشمندان علم كلام در همه مذاهب اسلامى ديدگاه هاى متنوع و گاه متعارضى در اين باره ارائه داده و در پي حل اين شبهه بوده اند.البته بهشتيان نيز خلود دارند اما در مورد آن شبهه اي نيست زيرا بخشش و پاداش هر چه بيشتر باشد نشانه فضل و كرم پاداش دهنده است و جاى هيچ گونه ايراد و خرده گيرى بر بخشنده و كريم نيست؛ اما در مورد كار بد و گناه و ظلم و كفر و انكار، چگونه عذاب جاودانه در برابر گناه محدود با اصل عدالت خدا سازگار است؟ كسى كه دوران طغيان و سركشى و تجاوزش محدود است چرا باید برای هميشه در آتش بماند و مجازات شود و شكنجه ببيند؟ آيا عدالت ايجاب نمى كند كه يك نوع تعادل بين جرم و جزا برقرار گردد؟
يكى از پاسخ هائي كه به اين پرسش داده شده، نيت، تصميم و اراده اين مجرمان بر ارتكاب جرم شان تا ابديت است. روايتى از امام صادق(ع)كه همين معنا را بيان مى نمايد:”به اين سبب [جمعى از] اهل دوزخ هميشه در آن مى مانند كه نيت آنها اين بوده كه اگر جاودانه در دنيا بمانند، جاودانه گناه و معصيت خدا كنند و به اين سبب اهل بهشت هميشه در آن مى مانند كه قصد آنها اين بوده كه اگر به طور دائم در اين جهان بمانند اطاعت فرمان خدا كنند، بنابراين هر دو دسته به خاطر نيت و قصدشان، «خلود» يافتند”١.نيت گناه جاويدان ممكن است براي بعضى افراد،كافى براي عقاب ابدي نباشد اما براي بعضى كه تمام وجودشان به رنگ گناه درآمده و طغيان و سركشى همه وجود آنان را احاطه كرده كه آماده ادامه جنايات خود در هر شرايطي هستند. در اخبار آمده بود كه برينتون تارانت كه در مارچ ٢٠١٩ به دو مسجد در شهر كرايست چرچ نيوزيلند حمله مسلحانه كرده و ٥١ نفر را كشته و ٤١ نفر را هم زخمى كرد، در جلسات متعدد دادگاه هيچ اظهار پشيمانى نكرده و با صراحت گفت كه مى خواسته به مسجد سوم نيز حمله كند و اگر بازهم آزاد شود همين كار را خواهد كرد و حاضر نشد كه وكيل مدافع هم داشته باشد.
جنايتكارانى كه جنگ جهانى اول و دوم را راه انداختند كه موجب كشتار ده ها مليون نفر و آن همه جنايات عظيم شدند،اگر زنده مى بودند، چه بسا همينگونه جنايات خود را به خاطر نژادپرستى و اغراض ديگر تكرار مى كردند.در قرآن مى خوانيم:آرى، كسى كه مرتكب گناهى گردد و آثار آن تمام وجود او را احاطه كند چنان كسى اهل دوزخ است و جاودانه در آن خواهد ماند(“بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ”٢.نمي توان گفت كسي كه ظرف چندثانيه،با پرتاب بمب اتمى موجب مرگ مليون ها نفر مى شود،به اندازه همان چندثانيه عذاب ببيند. اين كيفيت جرم است كه مجازات را تعيين مى كند نه كميت زمانى آن.چه بسا يك جرم شايسته يك عمر مجازات يا بيشتر باشد.به هرحال خداوند قصد ظلم به كسي را ندارد بلكه اين خود افراد هستند كه با اعمال شان ميزان عقاب شان را تعيين مى كنند:”امروز [روز رستاخيز] به هيچ كس ذره اى ستم نمى شود و جز اعمال خود شما جزائى براى شما نيست!”٣و نيز: “اعمال بد آنها در برابر آنان آشكار مى گردد و آنچه را به باد مسخره مى گرفتند بر آنها وارد مى گردد”٤؛ و نيز:”به آنها كه كار بد انجام داده اند، جزايى جز اعمال آنها داده نمى شود”٥…
نكته ديگر در مورد خلود اين است كه عدالت اقتضا مى كند جرم را در رابطه با كسي كه جرم نسبت به او واقع مى شود بايد سنجيد؛ اگر كسى از امر كارفرماى خودش تمرد كرد يك جرم مرتكب شده اما اگر از امر فرمانده و حاكم تخطي كرد جرمش به گونه ديگرى خواهد بود چه برسد به تخطي از فرمان امام و پيامبر و بالاتر از همه خدا . اگر كسي از فرمان خالقش كه اين همه به او مهربانى كرده و او را آفريده و روزي داده و اين همه راهنما برايش فرستاده و به او عمر و فرصت و مهلت داده تخطي و تمرد كرده و با جسارت هم از اين رفتارش خشنود باشد،درجات جرمش با كسي كه جرمى محدود مرتكب شده و به آن هم معترف است،متفاوت است.كافران و مشركان و منافقان،نسبت به خالق جهان و انسان كه ولى نعمت آنهاست،عصيان نموده اند و عقاب شان، جاودانگى است ؛ به ويژه كسانى كه با يك رفتار خود مانع هدايت مليونها نفر شده و آنها را به گمراهى كشيده اند يا با غصب مقام و عنوان خليفة اللهى مانع رسيدن خير به بشريت شده و حجج الاهى را شهيد نموده و مسبب جنايت هاي هزاران جنايتكار بعد از خود شدند…
———————-
١.كافى٨٥/٢، باب نيّت. ٢.بقره/٨١. ٣. يس/٥٤. ٤.جاثيه/٣٣. ٥.قصص/٨٤.