گر چراغی به راه ما داری/به در آییم ازین شب تاری/ما چه داریم کان ندادهٔ توست؟/چه نهد کس که نانهادهٔ تست/به عنایت علاج کن رنجم/دستگاهی فرست از آن گنجم/قلمی بر سر گناهم کش/راه گم کرده‌ام، براهم کش/کردگارا، به حرمت نیکان/که در آرم به سلک نزدیکان/ریشهٔ آز بر کش از جانم/به نیاز و طمع مرنجانم/از برای تو در تو دارم دست/چون تو باشی، هر آنچه باید هست/کام من پیش تست، پیشم خوان/خاکپای سگان خویشم خوان/با وفا عقد کن روانم را/همدم صدق ساز جانم را…از امام موسى الكاظم(ع) در كتاب “الصحيفة الجامعة الكاظمية”،١٥٩دعا و مناجات گردآورى شده است١.آن حضرت از سوى حاكمان جائر زمان هماره در مراقبت و حصر و يا زندان بود، لذا بخش مهمي از ساعات زندگي خويش را با خداي خويش خلوت داشت و به عبادت و دعا و نيايش و مناجات گذراند. نوافل شب را به نماز صبح وصل مي كرد و تا طلوع آفتاب به تعقيبات نماز مي پرداخت،سپس به سجده مي افتاد و سر از سجده و دعا و تمجيد (الهي) تا نزديك زوال برنمي داشت٢.در زيارتنامه آن حضرت چنين مي خوانيم: درود بر موسي بن جعفر(ع) وصيّ نيكان و پيشواي برگزيدگان … آن كسي كه شب را تا سحر به استغفار هميشگي و سجده هاي طولاني و گريه هاي سرشار و مناجات بسيار و ناله هاي پي در پي ، بيدار بود”٣.
وقتي كه طاغوت زمان، امام را در قعر زندا ن هاي تاريك و نمور زنداني نمود، آن حضرت احساس كرد كه جاي خلوتي براي مناجات و ابراز محبت به معبود خود يافته لذا فرمود: “بارخدايا! من هميشه درخواست مي كردم كه به من محل خلوتي براي عبادت خود عنايت نمايي،خدايا! اين كار را انجام دادي، پس ستايش براي تو است!(اللهم انني كنت اسالك ان تفرغني لعبادتك اللهم وقد فعلت فلك الحمد)٤.در و دیوار و خشت خشت زندان هارون شاهد مناجات امام با خداوند متعال بود و چه اسرار ملکوتی را که در این زمزمه ها شنید. يكى از مناجات هاي مشهور آن حضرت ،مناجات خلاصى از حبس است كه راهنماي زندانيان بى گناه براي رهايي از زندان است:اى آقاى من،اى سرور من… اى که درخت را از بین گل و شن بیرون مى آورى! اى که شیر را از بین مجراى خون و سرگین خارج می‌کنى؛ اى که جنین را از میان رحم و مشیمه برون مى آورى! اى که آتش را از آهن و سنگ و روح را از بین امعاء و احشاء خارج مى‌کنى، مرا از دست هارون نجات ده( يا سيّدى…یَا مُخَلِّصَ الشَّجَرِ مِنْ بَیْنِ رَمْلٍ وَ طِینٍ وَ یَا مُخَلِّصَ اللَّبَنِ مِنْ بَیْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ وَ یَا مُخَلِّصَ الْوَلَدِ مِنْ بَیْنِ مَشِیمَةٍ وَ رَحِمٍ وَ یَا مُخَلِّصَ النَّارِ مِنَ الْحَدِیدِ وَ الْحَجَرِ وَ یَا مُخَلِّصَ الرُّوحِ مِنْ بَیْنِ الْأَحْشَاءِ وَ الْأَمْعَاءِ خَلِّصْنِی مِنْ یَدِ هَارُون)٥.
كفعمى در البلد الامين ، دعا و مناجاتى عظيم الشأن و سريع الاجابه را از امام كاظم(ع)نقل كرده كه قسمتى از آن را مى خوانيم: أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مَنِ اصْطَفَيْتَهُمْ مِنْ خَلْقِكَ وَ لَمْ تَجْعَلْ فِي خَلْقِكَ مِثْلَهُمْ أَحَدا أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى محمد وَ آلِهِ وَ تَفْعَلَ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِالْوَحْدَانِيَّةِ الْكُبْرَى وَ الْمُحَمَّدِيَّةِ الْبَيْضَاءِ وَ الْعَلَوِيَّةِ الْعُلْيَا [الْعَلْيَاءِ] وَ بِجَمِيعِ مَا احْتَجَجْتَ بِهِ عَلَى عِبَادِكَ وَ بِالاسْمِ الَّذِي حَجَبْتَهُ عَنْ خَلْقِكَ فَلَمْ يَخْرُجْ مِنْكَ إِلا إِلَيْكَ صَلِّ عَلَى محمد وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ أَمْرِي فَرَجا وَ مَخْرَجا وَ ارْزُقْنِي مِنْ حَيْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَيْثُ لا أَحْتَسِبُ إِنَّكَ تَرْزُقُ مَنْ تَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ. خدايا از تو درخواست مىكنم به حق آنان كه از ميان خلق خود انتخاب نمودى و هيچكس را از ميان آفريدگانت همانند آنان قرار ندادى، بر محمد و خاندانش درود فرست و با من چنان كن كه سزاوار آنى، خدايا! از تو درخواست مىكنم به حق وحدانيت بزرگت و مقام تابنده محمدي و جايگاه بر‌تر علوى و به تمام آنچه به آن بر بندگانت حجّت نهادى و به حق آن نامى كه از آفريدگان خود پنهان داشتى كه از تو جز براى تو اظهار نگردد، بر محمد و خاندانش درود فرست و براى من در كارم گشايش و راه نجاتى قرار ده و از جهاتى كه گمان مىبرم و يا گمان نمىبرم مرا روزى ده همانا تو هر كه را بخواهى بىحساب روزى مىدهي.
یکی از مناجات‌های پرمضمون و در عین حال سوزناک آن حضرت ،اين مناجات است:”یَا سَیِّدِی صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ارْزُقْنِی الْخَوْفَ مِنْکَ وَ الْخَشْیَةَ لَکَ أَیَّامَ حَیَاتِی؛سَیِّدِی ارْحَمْ عَبْدُکَ الْأَسِیرِ بَیْنَ یَدَیْکَ؛ سَیِّدِی ارْحَمْ عَبْدُکَ الْمُرْتَهِنِ بِعَمَلِهِ؛ یَا سَیِّدِی أَنْقَذَ عَبْدُکَ الْغَرِیقِ فِی بَحْرٍ الْخَطَایَا؛ یَا سَیِّدِی ارْحَمْ عَبْدُکَ الْمُقِرُّ بِذَنْبِهِ وَ جُرْأَتُهُ عَلَیْکَ؛ یَا سَیِّدِی الْوَیْلُ قَدْ حَلَّ بِی إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِی؛ یَا سَیِّدِی هَذَا مَقَامَ الْمُسْتَجِیرِ بِعَفْوِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ؛ هَذَا مَقَامَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینِ؛ هَذَا مَقَامَ الْفَقِیرِ الْبَائِسُ الْحَقِیرِ الْمُحْتَاجِ إِلَی مَلِکٍ کَرِیمٍُ رَحِیم”؛ ای سید و مولایم، بر محمد و آل او درود بفرست و خوف از خود و خشیت برای درگاهت در ایام زندگانی‌ام را روزی‌ام کن؛آقایم، به بنده اسیرت که در پیشگاه تو است، رحم کن؛ای آقایم، به بنده‌ات که در گِرو عمل خويش است، رحم کن؛ای آقایم، بنده‌ات را که در دریای گناهان غرق شده، نجات بده؛ ای آقایم، به بنده‌ات که به گناهش اقرار داشته و بر تو جرأت کرده ترحم کن؛ای آقایم، وای بر من اگر مرا مشمول رحمتت قرار ندهی؛ای آقایم، این جایگاه کسی است که از عقوبتت به عَفوت پناه برده است؛این جایگاه فقیر و بیچاره است ؛ این جایگاه فقیر و تهیدست حقیری است که به پادشاه با کرامت و مهربان نیازمند است٦.
————-
١.الصحيفة الكاظمية الجامعه، محمد باقر موحد ابطحى،قم،١٤٢٣ق. ٢.شيخ مفيد،الارشاد٢٣١/٢؛ اربلى،كشف الغمه١٨/٣. ٣.منتهي الآمال/١٢٣؛مفاتيح الجنان/٧٩١. ٤.اعلام الهدايه٢٩/٩،حياة الامام موسى بن جعفر١٤٠/١. ٥.صدوق،امالى/٦٠؛ عيون اخبارالرضا١٨٧/١. ٦.ابن طاووس،جمال الاسبوع/٢٨٨.
